Rusya’da Nüfusun Coğrafi Dağılımından Kaynaklanan Sorunlar ve Çin Tehlikesi

 

 

Küreselleşme olgusunun bütün gerçekliğine rağmen 21.yüzyıl, yine bir güçler mücadelesine sahne olacak ve bu güçler yüzyılın ilk yarısında mevcut tek süper güç olan ABD'nin karşısında yer almaya başlayacaktır. Rusya, Çin ve Hindistan’ın ABD’ye karşı ittifak oluşturabilecek Avrasya’nın büyük stratejik oyuncuları olduğu iddia edilmektedir.

Moskova yol ayrımındadır ve yeni arayışlar içindedir. Tek kutuplu dünyaya karşı olduğunu dile getirmekte ve bunu gerçekleştirebilmek için çeşitli girişimlerde bulunmakta, Çin’in de içinde olduğu BRICS ve ŞANGHAY gibi örgütlenmelere gitmektedir. Rus–Çin ilişkileri birçok noktada biraz da dünyaya gözdağı vermek için uyum içinde gibi gözükse de iki ülke arasındaki ikili ilişkileri kilitleyen ciddi ihtilaf noktaları vardır. Bu ülkeler arasındaki kültür farklılığı, Rusya’daki milliyetçilik akımları, Çin ile hala çözünürlüğe kavuşmamış tarihsel sorunlar, Rusya’daki Çin nüfusu ve en önemlisi Pekin’in Rusya Federasyonu’nun Uzak Doğu ve Sibirya bölgesine yönelik politikası ve emelleridir.

Rusya’da 1990 yılından günümüze, ne gelişmiş, ne de gelişmekte olan ülkelerde rastlanmayan, yüksek ölüm oranları ve düşük doğumlardan kaynaklanan, ölüm oranının özellikle çalışabilir erkek nüfusun arasında çok yüksek olduğu, tehlikeli boyuta doğru sürüklenen dikkat çekici bir nüfus azalması gözlenmektedir. 12 Ocak 1989 nüfus sayımına göre, o zamanki resmi adı ile “Rusya Sovyet Sosyalist Federal Cumhuriyeti” olan çok uluslu Rusya Federasyonu’nda nüfus 147 milyon 22 bin ile tarihinde zirveye ulaştıktan sonra,^[1]  nüfusun demografik anlamda sayısının ve niteliklerinin tespiti amacıyla en son 2002 yılında yapılan nüfus sayımı sonucunda 145 milyon 274 bine,^[2] en son 2010 yılında yapılan nüfus sayımına göre 142 milyon 905 bine düşmüştür.^[3] Gerekli tedbirler alınmaz ise, Rusya Federasyonu Ekonomi Gelişim Bakanlığı’nın tahminlerine göre şu anki nüfus artışı göz önüne alındığında, Rusya’nın nüfusu, 2025 yılında 120 milyona, 2050 yılında 100 milyona,^[4] -BM’nin yaptığı tahmine göre bu rakam 108 milyona,^[5]-  Rusya Bilimler Akademisi Sosyal-Politik Araştırmalar Enstitüsünün tahminine göre ise 83 milyona kadar düşecektir.^[6]

Buna göre; Rusya nüfusunun bu denli azalmasının temel sebebi alkoldür ve alkol yüzünden Rusya’da her yıl yaklaşık  -çoğunluğu erkek olmak üzere-  600–700 bin^[7] kişi hayatını kaybetmektedir. Rus demografi uzmanlarının tespitlerine göre başlıca diğer sebebler; halkın gelir seviyesinin düşük olması, sağlıklı yaşam kültürünün, hayat tarzının ve kişisel sağlığa verilen önemin zihniyet olarak daha yerleşmemiş olması, sağlık sistemi alt yapısının gelişmemiş ve yetersiz olması, bazı ölümcül hastalıkların aşırı yaygın olması, kadın nüfusunun 10 milyondan fazla olmasından kaynaklanan sosyal sorunlar, cinayetler, intiharlar ve trafik kazaları olarak sıralanmaktadır.

Rusya’nın günümüzde en sorunlu yılları diye artık tarih kitaplarında yerini alan 1990’lı yıllarda ülkenin nüfusu sadece yaklaşık 2 milyonluk bir azalma göstermişken, diğer taraftan Rusya’nın yeniden dirilişi olarak ifade edilen son 10-15 yıllık zaman diliminde ise bu dönemde eski SSCB ülkelerinde yaşayan yaklaşık 25,3 milyon etnik Rus’un,^[8] 10 milyondan fazlasının Rusya’ya göçmesine rağmen nüfusta 4 milyon civarında bir azalma yaşanmıştır.

Rusya nüfusunun dağılışı bölgeler yönünden ele alındığında, her ne kadar topraklarının büyük kısmı Asya kıtası içinde kalıyorsa da (Resim 1), nüfusunun %79,3’den fazlası Ural Dağları’nın batısında, dolayısıyla da Avrupa kıtası içinde yaşamaktadır. En önemli nüfus toplanma alanları da Moskova’nın da bulunduğu Merkez ve Volga Federal bölgelerindedir. Topraklarının  üçte ikisinin bulunduğu Uzak Doğu ve Sibirya Federal bölgeleri (nüfusun %18,4) ile Ural Federal bölgesinde bulunan Tümen oblast’ını^[9] içine alan Asya kısmında ise nüfusun sadece %20,7’si  yaşamaktadır. 

 

Tablo 1: Rusya Nüfusunun Federal Bölgelerine Göre Dağılımı

Federal Bölge (Federalniy Okrug)	Nüfus miktarı 1989    (Bin kişi)	Nüfus miktarı  2002    (Bin kişi)	Nüfus miktarı    2009      (Bin kişi)	Nüfus miktarı   2010     (Bin kişi)	Ülke genelindeki   Payı 2009 (%)
Rusya Federasyonu	147,400	145,274	141,903	142,905	100
Merkez	38,115	36,482	37,121	38,438	26,9
Volga	31,805	31,642	30,157	29,900	20,9
Güney	20,666	13,973	-	13,856	9,7
Kuzey-Batı	15,279	14,259	13,462	13,583	9,5
Ural	12,527	12,520	12,254	12,082	8,5
Sibirya	21.077	20.542	19.545	19.254	13,5
Uzak Doğu	7,941	7,038	6,460	6,291	4,4
Kuzey Kafkasya	-	8,933	-	9,496	6,6

 

 

Ülke topraklarının üçte birine tekâbül eden Rusya’nın Uzak Doğu bölgesinde  6,4 milyon insan yaşamakta olup, tabloda görüldüğü üzere 2002 yılından günümüze 578 bin, Sibirya bölgesinde ise 997 binlik bir nüfus azalması yaşanmıştır ; aslında bu rakam daimi ikametgâh adresleri göz önünde bulunarak hesaplanmakta olup gerçekte bu sayı daha da azdır.^{[10] [11]}

 

 

Yaklaşık 102 milyonu Çin’in Kuzey Doğu’sunda olmak üzere, 300 milyon Çinli ise Rusya ile olan sınırı boyunca yaşamaktadır.^[12] Rusya’da 1,5 milyonu legal olmak üzere 6,5 milyon Çinli’nin  yaşadığı tahmin edilmektedir.^[13] Özellikle Sibirya, Uzak Doğu ve Rusya’nın Kuzey bölgelerinden Merkez bölgeye ekonomik sıkıntılardan dolayı çok ciddi şekilde nüfus hareketliliği ve iç göç yaşanmakta olup, Rusların göç ettiği yerlere ise, Çinli’ler yerleşmektedir.

Çin’in böyle bir politika izlemesinin tarihsel bir yönü vardır. Çin Halk Cumhuriyeti'nin Kuzeydoğu bölgesindeki Heyluntszyan, Tszilin ve Lyanin bölgeleri ile Rusya Federasyonu'nun Primorski ve Yahudi özerk bölgesi, ayrıca Amur bölgesi ve Habaravski Kray’ının bir bölümünü ve Mogolistanın Doğusunu kapsayan bölgeye Mançurya denilmektedir. Bu bölge tamamen Çin topraklarında iken, Ruslar 24 Mayıs 1854 yılından itibaren yavaş yavaş bu bölgeye yerleşmeye başlamışlardır.^[14]

Çinin ikinci “Opium” savaşında, İngiliz ve Fransız’ların Pekin kapılarına dayanmasını fırsat bilen Rus Çarlığı, Çin’in zayıf olduğu 19. yüzyılda ise şu an Rusya’da kalan ve Çinlilerin Dış Mançurya diye adlandırdıkları geniş petrol ve doğalgaz rezervlerinin bulunduğu bu bölgeyi, ilki 16 Mayıs 1858 yılında “Aygun”^[15] sınır ve ticari anlaşması, ikincisi 1-13 Haziran 1858’de “Tyan-Tszin”^[16] anlaşması ve üçüncüsü Rus General N.P Ignatyev başkanlığında 1-14 Kasım 1860 yılında bir önceki iki anlaşmanın kesin olarak onaylandığı dayatma ek “Pekin” antlaşmalarıyla ele geçirmiştir.^[17]  

Günümüzde Çin bu anlaşmaların adaletsiz olarak yapıldığını savunmakta ve kabullenmek istememektedir. Çin’de okullarda tarih kitaplarında “Batı Sibirya (Tomsk bölgesinide içine alacak şekilde) – geçici olarak kaybedilmiş Çin toprağıdır”  denilmekte olup, bu bölgelerin Çin’e ait olduğu ve Rusya’nın vermemek konusunda direndiği öğretilmektedir.^[18]

SSCB’nin dağılmasından sonra Çinli tüccarlar Sibirya ve Dış Mançurya ile çok yoğun bir ticari ilişki geliştirdiler. Dış Mançurya bölgesindeki Vladivastok, Habaravsk kenti ile Sibirya bölgesindeki İrkutsk, Ulan-Ude, Novosibirsk vb. merkez niteliğindeki kentlerde Çinlilerin ciddi nüfusu olup,  ticaret ve hizmet sektörünün kontrolünü ele geçirmiş oldukları iddia edilmekte ve özellikle sınır bölgelerinde ticaret tamamen Çin’e bağımlı hale gelmiş durumdadır.

Çin Komünist Partisinin ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurucularından ve ilk başkanı, ayrıca söylediği sözlerin bir çoğu Çinde hedef ve slogan olarak kabul edilen Mao Zedong “Rusya haddinden fazla toprak işgal etmiştir: yaklaşık yüz yıl önce Ruslar ikili anlaşmaları ihlal ederek, Baykal gölünün ordan Boli (Habarovsk), Hayşenveyem (Vladivastok) ve Kamçatka yarım adası olmak üzere Doğuya doğru bütün bölgeyi Çinden kopararak almışlardır. Bu hesabı kapatmak o kadar kolay değil. Biz bununla alakalı Ruslarla daha hesaplaşmadık” demiştir.^[19]

Ayrıca özellikle Sibirya bölgesine yönelik ABD üzt düzey yetkililerininde kafalarda soru işareti uyandıran bazı açıklamaları olmuştur. Eski Dışişleri bakanı Madeleine Korbel Albright 2005 yılında “Sibirya gibi bir bölge, tek bir ülkeye ait ise adalet bunun neresinde, Sibirya’nın zenginliklerinin sadece Rusya’ya ait olması haksızlık, Sibirya’yı uluslararası gücün denetimine vermek lazım”^,[20] Condoleezza Rice ise Dışişleri bakanıyken “Sibirya tek bir devletin toprağı olamayacak kadar büyük bir bölge”  demiştir.^[21]

Ural dağları sadece Asya ile Avrupa kıtası arasında değil, Rusya içindeki bölgelerin gelişmişliklerine göre de suni bir sınır teşkil etmektedir. Özellikle son dönemde Rusya’nın Orta Asya ülkelerinde yaşayan etnik Rusları, nüfusu azalan Uzak Doğu ve Sibirya bölgelerine yerleştirmek için, bu insanlara vatandaşlık verme konusunda bazı kolaylaştırıcı yasal düzenlemelere gitmiştir. Rusya bu bölgelerin gelişimi ve demografik sorunlarının çözümü  için bazı önlemler alsa da bunlar yetersiz kalmaktadır. Bu coğrafyada yaşayanların çogunluğunun kendi istekleri dışında genelde sürgün veya mecburi atama yoluyla buralara yerleştirildikleri, iklim ve hayat şartlarının bu bölgelerde zor olmasından dolayı, bu bölgeler yaşam açısından Ruslara cazip gelmemekte, bu yüzden Moskova buradan Batı bölgelerine yapılan iç göçün önünü alamamaktadır. Günümüzde Rusya’nın güvenliğini ve bütünlüğünü tehdit eden en büyük etken demografik sorunlardır diyebiliriz.

Uzak Doğu ülkelerinde zaman dediğimiz birim farklı işlemekte olup, bizim için artık uzak gibi gözüken I. ve II. Dünya Savaşı yılları onlar için daha dün olmuş gibi tazeliğini korumaktadır. Çin Halk Cumhuriyetinin kurucusu Mao Zedong’un dediği üzere, Çin Rusya ile olan hesabını daha kapatmamıştır. Acaba Rusya’nın 19. yüzyılda Çin’e zayıf olduğu dönemde uygulamış olduğu benzer bir siyaseti, Çin, Rusya’nın günümüzdeki durumundan faydalanıp uygulamak ve Rusya topraklarında bulunan Dış Mançurya'yı geri mi almak istiyor ? Çinin Rusya’nın Sibirya bölgesine yönelik siyasetini incelediğimizde gözüken, bunun Dış Mançurya'yla sınırlı kalmayacağıdır.