"Kültür, medeniyet toprağının ağacıdır" diyor, Prof. Dr. Yalçın Çetinkaya ve devam ediyor: "Medeniyet olmayınca kültür ağacı yetişmez." "Maalesef, bugün eskiyi tüketmekten, tekrar etmekten başka bir şey yapmıyoruz." diye de ekliyor. Müziğimizin hatta medeniyetimizin içine düştüğü sorunları cesaretle ele alıyor Çetinkaya. Gerçeklerle yüzleşeceğiniz bu sohbeti Salih Cenap Baydar gerçekleştirdi.

Türkiye'de sosyal bilimler alanında binlerce çalışma yapılıyor. Ancak  bu araştırmalar yeterince kullanılmıyor. Bunun önlenmesi lazım. Peki, nasıl? Dürüst akademisyen kimdir? Fikir emeği nedir? Emek-değer ilişkisi nasıl olur? Tüm bu soruları Prof. Dr. Ramazan Yelken sordu, Prof. Dr. Nilgün Çelebi yanıtladı.

Milli mensubiyetin, sosyolojik ve psikolojik olmak üzere iki boyutu bulunmaktadır. Bunun, burjuva milliyetçiliği ile alakası yoktur. Ekonomik hegemonyalarını siyasal alanda tebarüz ettirmek amacıyla hayali cemaatler yaratma projelerine ticari burjuvazinin işlerlik kazandırdığı bir vakıadır. Misak-ı milli, hâkimiyet-i milliye, istiklal-i tam sütunları üzerine çatılan ulusalcılığımız böyle bir hevesin ideolojik türevidir. Ama o günün koşulları başka bir alternatife mahal bırakmamıştır.

Türk siyaset statükosu, muhalefet partilerine yer vermekte, ama muhalefet etmeyi imkânsız hale getirmektedir. Mevcut muhalefet partileri, kendilerine bir sosyal taban edinmiş olsa da tabandan gelmiş değildir; aksine, rejim güçlerince daima "serbest seçimlerde halkın saf duygularını istismar ederek iktidarı ele geçirmek"le suçlanan hükümete karşı, devletin, kendi kırmızı çizgilerini korumak için şerbetlediği, "majestelerinin hükümeti frenleme mekanizmaları"dır.

Akbar Ahmed’in çeyrek asır önce “postmodernizmin insanlığa ihsanı” diyerek beklenti çıtasını koyduğu seviye ve buradan beklediği sinerji (biraz da 11 Eylül bahanesiyle) Irak’ta, Afganistan’da, Libya’da, Suriye’de hep tersine işledi. Bu dönemde Doğu Türkistan’da, Kırım’da, Arakan’da ve dünyanın dört bir tarafında zulme uğrayanlar yüreğimizi dağladı. Kısaca postmodernizmin züppeliğine, alaycılığına, küstahlığına cevap Akbar Ahmed’in hayalini kurduğu, hatta açıkça nasıl olması gerektiğini yazdığı bir yaklaşımdan gelmedi. Çünkü Ahmed’in, “yapılmalı” dediği hiçbir şey yapılmadı; “yapılmamalı” dediği her şey yapıldı. Postmodernizmle mücadele Akbar Ahmed’in dediği gibi olmadı ama -çeyrek asır sonra- bir virüs, mücadeleyi yeniden hem de bambaşka bir şekilde başlattı.

Artık küreselleşen dünyanın faturalarını ödemeyeceğimiz,  demokratik, özgürlükçü bir Cumhuriyeti nasıl geliştirebileceğimiz üzerinde kafa yorma cesaretine ve ortak bir dili bulmaya var mısınız ?  Milletin egemenliği avutucu bir retorik olmaktan çıksın. Önce iki yüzlülüğümüzle yüzleşelim. Birbirimizi yemekten vazgeçelim. İmparatorluklar sonrası kurulan yeni devletlerin oluştuğu, demir perdelerin yıkıldığı, kartelllerin, holdinglerin çıkarlarının küreselleşme denilen maskelerle bizi oyaladığı bir dünyada nasıl bir yerimiz olur, onu arayalım. Kendi gettolarımızda, kendi seyircilerimiz için oluşturduğunuz hamasi üslup ve yaklaşımların konformizmini terkedelim . Her uzlaşma çabası bir cesaret ister.

Kosova Sırbistan nihai anlaşmasına yaklaştığımız bu tarihlerde Kosova sorunun tarihsel kökenlerine bakmadan bu sorunun genel olarak bir Yugoslavya sorunun sonucu olarak ele almak yanlış olur. Yani sorun aslında daha derinde, bunun için Osmanlı devri Kosova Vilayeti ve Sırbistan ilişkilerine bakmak lazım. Sırbistan devleti Osmanlı’dan özerkliğini kazandıktan sonra ilk defa 1844 yılında siyaset adamı İliya Garaşanin’in oluşturduğu ‘‘Naçertanije’’ programını devlet politikası olarak uygulamaya başladı. Bu program Sırbistan’ın bağımsızlığını öngörürken Avusturya – Macaristan ve Osmanlı imparatorluklarının yıkıldıktan sonra orada yaşayan Sırplarlarla birleşerek Büyük Sırbistan’ı kurma programıdır.

Bu söyleşide Doç. Dr. Başak Burcu Eke Selçuklu sanatının Türk Medeniyetinin önemli bir parçası olduğu üzerinde duruyor. Türk medeniyeti ve Türk dili üzerinden hareketle Selçuklu sanatının izlerini örneklendirerek Selçuklu sanatının nasıl bir sentez oluşturabildiğini, çoğulcu sanat vurgusunun altında yatan özgüvenin altını çiziyor. Söyleşiyi İsmail Doğu gerçekleştirdi.

Dogmatizme, skolastisizme karşı kendisini konumlandıran “bilim”in dogmatik-skolastik bir hüviyete büründüğü yalnızca bir tespit değil tarihte somut karşılığı olan bir gerçekliktir. Bu “Akıl Dini” sonraki yüz yıllarda “ayetlerinin” ruhunu örgün eğitimden sanat eserlerine, politik nutuklardan bilimsel makalelere, reklam metinlerine kadar her sahada “örgütlü bir dil” kullanarak “kitlelerin” ruhuna işler. Bu da bilim kavramını tanrısal bir kavrama dönüştüren onun karşısında hiçbir düşünceye yaşama hakkı tanımayan bir anlayışın gelişmesine neden olur.

Bunları tam 50 küsur yıl önce söyleyen Aliya’dan sonra İslam dünyasında çok değişen bir şey olmadığı gibi Aliya, fikirleri itibariye sekülerleşen Müslümanlar için “demode” söylemlere sahip biri olarak mâhkum edilebilir. Bastığımız yeri kaybettiğimizde bize her yer yurt/suzluk olabilir. Oysa Aliya siyasette, ilimde-eğitimde, toplumsalda ve şahsiyet oluşturmada hakikat derdi taşıyan biriydi. Aliya’nın kadının gücüne dair yatığı vurgusuna, onun toplumsal itibarına kavuşturulması gerekildiğine dair düşüncelerine ve başta eğitim olmak üzere haklarına kavuşturulmasına dair söylemleri üzerinde İslam coğrafyası bağlamında düşünülmesi gerekir.

Musiki her insanın hayatında izler bırakır. Çünkü musiki hatıraların birikiminden ibarettir. Yöremizin bir türküsünü veya bir şarkıyı neden diğerlerinden daha çok severiz? Çünkü mutlaka o türkü veya o şarkıyla ilgili bir hatıramız vardır. Türk beşlilerin eserlerini inceleyen; önemli bir kısmı halk musikimizden devşirmelerdir. Zorla ne hatıra yaratılır ne de teraküm edebilir. Kaldı ki musiki gibi asude ve müşterek bir sanat dalı niye siyasete malzeme olsun? Doğumuzda ve batımızda sıralanmış, kalkınmış veya kalkınmamış ülkelerin hiç birisinde musiki bizimki kadar siyasete malzeme olmamıştır.

İlginçtir, sivil toplumda “yakınları tarafından hakları ihlal edilen kadınlar” için çaba sarf ederken, mağdur erkeklerin de sandığımız kadar az olmadığı; ancak gizli kaldığı gerçeğiyle şaşırarak yüzleşmiştim. Peki eşinden ya da yakınlarından “fiziksel, cinsel ya da psikolojik” olarak şiddet gören ve azımsanmayacak sayıda olan erkeklere karşı toplum olarak tavrımız nedir? Erkeklerin de şiddet görebileceğine ne kadar inanıyoruz? Saldırganlık erkeklerin tekelinde, onlara mahsus bir davranış mıdır? Saldırganlık sadece fiziksel bir eylem midir, yoksa psikolojik boyutu da var mıdır? 

Osmanlı yıkılınca üç tarz-ı siyaset içinden Osmanlılık kendiliğinden elenip gitti. Elde kaldı İslamcılık ve Türkçülük. Halk bu iki alternatiften İslam kimliğine ne kadar yatkınsa Cumhuriyetin kurucu kadrosu da aynı ölçüde Türkçülüğe yatkındı. Onun içindir ki halkın desteğine ihtiyaç duyulan istiklal ve ilk teşekkül yıllarında İslam söylemi kullanıldı; halkın dönüştürülmesi aşamasına geçildiğinde de Türkçülük devreye sokuldu. Dönüşümün önündeki engel olarak da yine İslam görüldü. Çünkü İslam ırk kimliğini vurgulamayı, hele hele başkalarına dayatmayı asla hoş görmüyordu. İslam’ın etkisi kırılmadıkça yeni devletin mayası tutmayacaktı. Irk ve ulus meydana gelmeyecek; devlet de bir türlü kurulamamış olacaktı.

Türkiye-AB ilişkileri kriterler boyutuyla ele alındığında Müzakere Çerçeve Belgesi kapsamında, 35 fasıl üzerinden yürütülen müktesebat uyumu sürecinde 15 yılda sadece 16 fasıl müzakereye açılıp, bunlardan biri geçici olarak kapatıldı. Bu yönüyle son on yıldır fetret devrinde olan AB’nin Türkiye’nin adaylık sürecinde motivasyonunu giderek tüketen bir yaklaşım sergiledi. Birlik açısından ele alındığında Türkiye henüz Kopenhag kriterlerinin çok uzağında fakat söz konusu kriterlere AB üyelerinin ne kadar uyum sağladığı da bir tartışma konusu niteliğinde.