Sömürgecilik hareketi, sanayi devrimi, kapitalizm “gelişim-gelişmek” kavramını bizim bilincimize de bilinçaltımıza da daima “bilim ve teknik” açısından ileri gitmek, ilerlemek, sürekli yenilikler üretmek anlamına gelecek biçimde yerleştirmiş. Ve bu kavramın mutlak biçimde doğru ve iyi olduğu zihnimizde yer etmiştir. Kavramların çağrışımları da olumludur.

Bilmek mi önce gelir, inanmak mı? Bilgilerimizin büyük bir bölümünü hazır buluruz ve inancımız yine çok büyük ölçüde bunlardan oluşur. Biliyoruz dediklerimiz bize öğretilendir, tıpkı inandıklarımız gibi. İnanmak eleştiriyi kapıda bırakır, bilmekse eleştiriye açıktır. 

Bir çınar ağacına benzeyen sanat, türleriyle dallanır. Bu türleri, felsefe güçlendirip yeşillendirir. Felsefenin temelleri ışığında sanatı; sanatın türü olan edebiyatı; edebiyatın öznesi olan insanı kavrayabilmek öncelikli bir eylemdir. Bu eylem; insan olarak yaşamanın, yaşatmanın aslında ne kadar önemli olduğunun önemli bir göstergesidir. Bu anlamda “İnsan odağında, insan için sanat” bir düşünürün en temel odağıdır.

İşte “uygar kayıtsızlık” kavramı bu taşralı intikama kışkırtılmışlığın kaynağındaki tecrübeyi “steril sosyal olgu” diliyle kavramlaştırıyordu. Modern kent hayatı, karşılaşan kentlilerin davranışında kendini şöyle ele veriyordu: Şehrin insanı, uzaktan birbirini farkettiğinde anonim bir ilgililikle birbirini süzse de yaklaşırken birbiriyle hiç ilgilenmiyormuşçasına geçip gider birbirinin yanından. Bu kayıtsız tutum, modernliğin getirdiği bilinçli bir ilgisizlik, kasıtlı bir kayıtsızlık davranışıdır.

Zamanı dilimlere ayırmak, isimlendirmek, bazı zaman dilimine kutsallık izafe etmek insan aklının ürünüdür ve bir kültürdür. İnsan aklı bunu ürettiği gibi değiştirebilir de. Ama insan zihni, belli bir konfor alanına alıştıktan sonra değişmek insana zor gelir. Bu nedenle alışılageldiği üzere kutsallık izafe ettiği veya anlam verdiği günlerden sağlık, barış, huzur temenni edebilir. Huzuru, barışı, sağlığı insan aklı ve iradesine yönelik bir sonuç olarak düşünmek bir sorumluluktur ve insanın kendisine bağlıdır.

Mevcut ekonomi anlayışı değerler dizisini nötrleştirmektedir. Bir başka deyişle ekonomik ilişkiler çıkara dayalı olduğundan değerlerin toplumsal ilişkide bir karşılığı yoktur. İşçi olarak çalışan insan bile bir maliyet, bir sarf malzemesidir. Devlet bu yüzden vergi toplayarak, o da sadece toplumun fizyolojik ihtiyaçlarını karşılamak zorunda kalmaktadır. Oysa İslam ekonomisinde birçok müessese kişiye topluma dönük çeşitli yükümlülükler getirmektedir. Hiç şüphesiz toplumsal ilişkilerin bu denli kompleks olduğu ve kamusal harcamaların olağanüstü arttığı günümüz koşullarında bu müesseseler güncellenebilir ve toplumsal ihtiyaçların güçlü bir aracı haline getirilebilir.

Dizinin aslında vermek istediği mesaj da burada yatıyor. Mekan olarak kullanılan birçok merdivenin farklı şekillerde yer aldığı manzara Hollandalı ressam Maurits Cornelis Escher’in meşhur resmini gösteriyor. Escher bu resimde (ve tabii diğer resimlerinin serencamı da göz önünde tutularak) herkesin kendine göre bir dünyada yaşadığını anlatıyor. Resimde herkes kendi fiziksel zeminine göre hareket ediyor. Bu zemin bir diğerine göre aykırı, başka birine göre ters, başka birine göre saçma olabiliyor. Ama kendi başına ele alındığında herkes kendi fizik kurallarına uyuyor; gayet düzgün ve mantıklı duruşlar sergiliyorlar.

Aslında böylesi bir durum, sadece “sağ muhafazakârlık” için değil “sol muhafazakârlık” için de geçerli bir durum. Her iki kesimin de vefasızlığa uğramış mühim çilekarları vardır. Hikmet Kıvılcımlı’nın, Kemal Tahir’in, Sabahattin Ali’nin, İdris Küçükömer’in yaşadığı kader Sezai Karakoç’un, İsmet Özel’in, Akif Emre’nin, Turgut Cansever’in yaşadığı kaderden daha trajiktir. İlk kısımda olan yazar ve düşünürler, sol muhafazakârlığın şedid bir görmezliğine düçar olurken ikinci kısım ise sağ muhafazakarlar tarafından doğru anlaşılmamasına yol açmıştır. Sağ muhafazakarlar, fetiş haline getirdikleri bu kişileri ikona dönüştürmüşlerdir.

Türk halkımızın yüzyıllardır yaşadığı, diğer halklarla bir arada yaşama kültürünü temsil ettiği bazı yerleşim yerlerinde, yabancı vakıfların finanse ettiği yapılar tarafından manipülasyon ve baskı girişimleri olmuştur. Üzücüdür ki, yetkili mercilerin bu olaylar hakkında bilgilendirilmeleri ve uyarılmalarına rağmen, bu yasa dışı faaliyetlerin önlenmesi ve çözümü için hiçbir önlem alınmamıştır. Soydaşlarımız provoke edildi, rahatsız edildi ve etnisite bazlı incitildi. Halkımızın bilinçli duruşu sayesinde bu provokasyonlar aşıldı ve bertaraf edildi. Bu şekilde uzun süredir devam eden barışçıl komşuluk ilişkilerimiz bu tür provokasyon girişimlerine yenik düşmedi.

Bu yazıyı 62. yaşımı tamamlayıp 63’e doğru yol almaya başladığım doğum günümde kaleme alıyorum. Yaşımı fazla takmayıp köyümdeki yürüyüş ve tırmanışlarıma devam ediyorum

Mûsikîmizin ekol olmuş yorumcularından olan İnci Çayırlı, Münir Nurettin’in gözde öğrencilerinden olmasının hâlâ karşılığını gösteriyor. Kendisine has bir üslubu ve yorumuyla dinleyenlerinin gönlünde taht kurmuş olan Çayırlı, inci gibi bir sesle adıyla müsemma bir yoruma sahip. Klasik eserlere gösterdiği özen kadar yeni ve farklı eserlere gösterdiği alaka, dikkate değer bir ilgiyi fazlasıyla hak ettiriyor. 60 yılı aşkın sanat hayatında müziğimizin devleriyle yaptığı çalışmalar kendisinin geldiği noktanın da önemli bir göstergesi… Hocalarıyla birebir yaptığı bu çalışmaları yorumlarken karşılıklı olarak meşk usulüyle yaptığı çalışmaların kendisine olan faydasını ise şöyle ifade ediyor: “Biliyorsunuz nota bilseniz de o zaman nota kapanırdı, Emin Ongan Hoca bize kulaktan şarkı geçer ve notayı gördüğü zaman da kızardı. Bir gün notadan okuduğumu gördü ve ‘ne yapıyorsun sen’ dedi. Ve ekledi; ‘Çabuk notayı çevir, nota yok’ dedi. İnanın benim o dönemde öğrendiğim bütün şarkılar aklımda. Münir Hoca ve Emin Hoca’nın meşk derslerinde repertuvarım müthiş zenginleşmiştir.” Mûsikîmizin bu dev yorumcusuyla sizin için görüştük…

Güvenlik/özgürlük çelişkisini bu şekilde çözmenin garantisi ise insanları güvenlikleri ile ilgili tehditle mütemadiyen yüz yüze bırakmak, olası ve muhtemel tehdit algısını sürekli harlamak ve onları yüksek gerilim hattında zayıf parmakları ile tutunmaya çalışan tedirgin güvercinler haline getirmektir. Tehdit ne kadar yakın ve büyük olursa yönetsel zafiyetler, yanlış karar ve uygulamalar, beceriksizlikler ve iş bilmezlikler, yolsuzluklar ve adaletsizlikler de o kadar gündeme gelmelerine tenezzül edilmeyen teferruatlar haline gelecektir.

Benlik inşasına yönelen insan yaşamda iradenin ve eşsizliğin değerini yüceltirken, kimlik ve grupla varoluşu tercih eden insan ise birlikteliği ve aidiyeti önemser. Benlik ile toplum arasındaki tüm gerilime rağmen gerçekte kültürün sunduğu dil ve anlam dünyasının dışına taşan bir seçim bulunmaz. Bir değerden başka bir değere, bir anlamdan başka bir anlama geçişin imkanı ancak verili bir dil ve gelenek dünyasında sözkonusudur. Bu durum yine de içine doğduğumuz muhitin kaderine ve ufuklarına umutsuzca sıkışıp kalmayı ifade etmez. Muhtemel farklılıkları ve bireysel varoluşları keşfetme ve seçme ihtimali daima te’dip ve terbiye edilmiş bir dil dünyası içinden konuşmayı gerektirir.

Biz nasıl cami deyince 16. yüzyılda Mimar Sinan’la kemale ermiş örnekleri anlıyor ve şimdi de onlara ne kadar öykünürsek o denli güzel işler yaptığımızı düşünüyorsak ve Orta Asya’daki örnekleri bize göre daha basit görüyorsak onlar da mütekamil örnekler olarak 14, 15. yüzyılda inşa edilmiş camileri örnek alınacak eserler olarak görüyorlar. Aslında biz de onlar da bu psikolojinin dışına çıkarak hayata bakabilsek birbirimizden farkımızın olmadığını, birimizin hadiselere 14. yüzyıl, diğerimizin de 16. yüzyıl perspektifiyle baktığımızı göreceğiz.