DIŞ POLİTİKA

The New York Times gazetesinde Ezra Klein'ın, 15 Mart 2022’de, Ukrayna üzerine 6 kitabın yazarı, Yale üniversitesi hocası, tarihçi Timothy Snyder ile yaptığı röportajdan bazı satır başlarını çevirdim ve röportajı değerlendirdim.

Fail Rusya, yakın bir gelecekte tarihten silinircesine bir yok oluş hikâyesinden kurtulmak için böylesi bir savaşa girmek zorunda kaldı. Çar Putin’in “başka çaremiz yoktu” ifadesi savaşın tek meşruiyet gerekçesi olarak tarihe geçti. 20. yüzyılın ikinci yarısındaki ihtişamlı günlerine duyduğu özlemi Gürcistan, Kırım ve Donbass’ta göstermekten imtina etmedi. Çocuğun elindeki son oyuncakları almak istemeyen Batı bu operasyonlar karşısında vurdumduymaz kınamaların ötesine geçmedi.

Ortadoğu ve Kuzey Afrika’nın en kritik ve güçlü ülkelerinden birisi olan Mısır, belki de tarihi boyunca ilk defa bu kadar öngörülemez bir gerekçe ile kendini köşeye sıkışmış hissediyor. Barajın su tutmaya başlamasıyla birlikte Mısır’da hayat hemen her alanda sıkıntıya girecek. Mısır ve Sudan’ın Etiyopya’ya bu denli bağımlı kalması doğal olarak bölgedeki bütün dengelerin yeniden oluşmasına neden olacaktır. Mısır’ın maruz kalacağı her sorun ise doğrudan Akdeniz ve Ortadoğu politikalarına sirayet edecektir. Suriye’den Kıbrıs’a, deniz yetki alanlarından Libya’ya birçok sorun belki de bu baraj üzerinden yönetilmeye başlanacak.

6 Ocak 2021  kesinlikle Amerika'nın ikinci İkiz Kuleler olayıdır. Amerika'da derin değişikliklere yolaçmıştır. Bunun yurtdışındaki yansımaları ne olur, hep birlikte yaşayıp göreceğiz. Ama resmiyetteki tüm "şirin ve özgürlükçü" görüntülerine rağmen Demokratların barışçı bir Dünya kuracaklarını ve Amerika'yı savaşlardan çekeceklerini ummak için henüz erken.

AB kendi içindeki bu sorunları gerçekçi yaklaşımlarla halletmesi lazım. Bir tarafta Macaristan ve Polonya’yı hukukun üstünlüğüne uymamakla suçlarken diğer tarafta benzer sorunların yaşandığı Bulgaristan’a karşı herhangi bir söylem geliştirmiş değil. AB bir süre önce Bulgar Başbakanının Baş Savcı ile Cumhurbaşkanına yönelik gerçekleştirdiği operasyonların ardından, ABD lehine sonuçlar çıkacağı endişesiyle, Boyko Borisov ile yana yana olmaktan imtina etmedi. Doğal olarak bu yaşananlar Polonya ve Macaristan tarafından olayın hukuki değil, siyasi temelli olduğu yönünde açıklamalar yapmasına neden oldu.

Yıllarca düşman olduğunu düşündüğümüz ülkelerin birbirlerine düşman olmadıklarını, sahiplendikleri ideolojilerin de birbirlerini tamamladıklarını belki bugün daha rahat görebiliyoruz. Bu hengame içinde nice kıymetli düşünce hak ettiği yeri bulmakta güçlük çekse de artık onlara da kıymet verilmez oldu. Dostluğun bilgece, düşmanlığın budalaca olduğunu söyleyip, düşmanları dost, dostları düşman görmek sanıyorum kapitalizmden ziyade şeytani bir aklın ürünü.

Elbette Türkiye birçok Ortadoğu ülkesi gibi âciz ve kolu bağlı veya sadece tek tarafa meyletmek zorunda olan bir ülke değildir. Nitekim bugün Rusya ile Karabağ’da ve Suriye’de işbirliği yapabildiğine göre alternatif üretebilme gücüne sahip bir ülkedir. Ancak, ABD ile ilişkilerin, Trump zamanı kadar kolay ve kişisel olmayacağını hesaba katmalı, hamaset ve sert demeçlerden kaçınarak diplomatik bir üslup kullanmalıdır. Hele hele ekonomideki yeni kararların getireceği rahatlığı, ABD ile yaşanacak bir krize feda etmemek gerekiyor. Bol müzakere sık sık iyi niyet ifadeleri daha çok tercih edilmelidir.  

Uluslararası işbirliği yukardaki nedenle hamasi talepler ve değerler romantizmine açık kapı vermez. Mesela İslamcıların İslam Dünyası İşbirliğini, Türkçülerin Türk Dünyası İşbirliğini, Batıcıların Avrupa Birliği ile işbirliğini istemelerinin tek başına önemi de, geçerliği de yoktur. Bu örnekler yaşayıp gördüğümüz, tecrübe ettiğimiz olgunun en  canlı örnekleridir. Yani uluslararası ilişkiler platonik idealizmlerin ağırlığını taşıyamaz. 

Uluslararası sistemi analiz ederken kendimize bir merkez belirleriz. Bu kimi zaman bir bölge, örgüt, din, dil, ırk veya bir değer olmakla birlikte genel olarak bir devletin merkeze yerleştirilmesi daha fazla tercih edilir.  Bu merkez gücün etrafına da aynı veya farklı yörüngelerde olmak üzere illiyet bağına göre ülkeler tanzim edilir. Bu sistem, fizikteki “merkezcil kuvvet” sisteminin çalışma şekliyle birebir örtüşen şekilde çalışır.

Ancak yapılan anlaşma gerçekten bazı kesimler tarafından abartıldığı kadar tarihi miydi yoksa Trump’ın seçimlerden önce kendisi için gereken bazı dış politika başarıları için kullanılmış bir gösteri miydi? Kosova – Sırbistan görüşmeleri çıkmaza girdikten sonra ABD Kosova Sırbistan görüşmeleri özel temsilcisi Richard Grenell’in girişimleriyle Kosova’da hükümet düşürüldü, hükümet kurduruldu vs. Yapılan yorumlarda bu anlaşmanın Trump’ın seçimleri için önemi anlatılırken aslında bu anlaşmanın ABD seçimleri için neden önemli olduğu konusu mantıklı bir şekilde anlaşılmıyordu.