TARİH

Büyük Selçuklu yerine “12. yüzyıl Moğol öncesi İran” ifadesini kullanan bir  araştırmacı ile karşılaşırsak şunu sormalıyız : “Böyle bir tarih yazımı yönteminin kapısı açılıyor ise,  tek kelime Doğu Roma’dan söz edilmeden 10. yüzyıl Selçuklu öncesi Anadolu ya da   Habsburg  demeden 15. yüzyıl Osmanlı öncesi Avrupa  diyerek  de bir tarih araştırması  kaleme alınabilir mi?  Bu tarz ifadelerin yer aldığı  bir çalışma  yurtdışında seçkin  yayınevleri tarafından basılabilir ya da  dergi editörünün ilk  okumasından geçebilir mi?”

Unutmamalıyız ki  537 yılından beri Ayasofya insanlığın yaşadıklarına şahitlik ediyor. Hikmetlerinden biri de bu. Bu nedenle de yeni çağın çok işlevli tarzına hızla  uyum sağlayacaktır. Mimari planı ve anıtsallığı aynı anda tursitlerin ziyaretine  ve  ibadete uygun düzenlemelerin  yapabilmesini mümkün kılıyor.  Asgari müştereklerde  başarılı şekilde buluşulacağı temennisi ve kanaatindeyim.  Elbette herkesi memnun etmek mümkün olmayacaktır. Osmanlı zamanındaki gibi ana kubbenin örttüğü mekanda ibadet hayalini yaşayanların biraz  o hayalden uzaklaşmaları gerekebilir.

Tarihe bakışımız da diğer bir çok konuda olduğu gibi sevgilerimiz ve nefretlerimizin dışında, tadında bir objektiflik istiyor. Fetih olayına yaklaşımımız da başlıkta ifade ettiğimiz gibi ne bir tahfif ne bir takdisle olmalı. Gerçeklerden korkmak gerçeği değiştirmez. Fetih kendi şartları içerisinde elbette büyük bir olaydır. Ama, fethin öncesi ve sonrasındaki dinamikleri de ıskalamamak şartıyla…

Medeniyet tarihinin bütünlüğünü kavramayanlar, İstanbul’un Fethini bir Müslümanlık ve Hıristiyanlık çarpışması derecesinde küçültebilirler. İstanbul’un Fethi de o zamanki insanlığı bir çıkmazdan kurtarmış, medeniyete yeni ufuklar açmıştır. İstanbul’un Fethi, tarih yolu üstüne kâbus gibi çökmüş bir cesedin (Bizans’ın) kaldırılması, Bizans çöküntüleriyle tıkanmış medeniyet yollarının Tüm İnsanlığa yeniden açılmasıdır.

900 sene Kilise, 500 sene Cami olarak Hristiyan ve Müslümanlara mâbed olarak hizmet eden Ayasofya nasıl müzeye çevrildi? Bu değişimde Amerika Bizans Enstitüsü'nün etkisi neydi? Thomas Whittemore'ın Ayasofya'nın mozaiklerini ortaya çıkarma çalışması müzeye giden yolun ilk adımı mıydı? Cumhuriyet gazetesi'nin dahi şaşırdığı ve önceleri tepki verdiği müze girişimlerinden, dönemin Milli Eğitim Bakanı Abidin Özmen'e kadar birçok isimin Ayasofya'nın müzeye çevrilmesindeki rolünü Yıldıray Oğur ile yapılan söyleşide öğrenme imkanı elde edeceksiniz.

Selçuk Hatun’un inşa ettirdiği yapılardan ve bu yapıların bakımı için vakfettiği mülklerden oldukça yüksek bir gelire sahip olduğunu anlıyoruz. Osmanlı hanedan üyesi olmasından dolayı bunu olağan gören çok çıkacaktır. Ancak dönemin diğer kültürlerine özellikle de Avrupa’ya baktığımızda hanedan üyesi olan ya da asil aileden gelen kadınların mülk edinmelerinin dahi oldukça sıkıntılı olduğunu hatırlanmalıdır. O zaman sadece Selçuklu ya da Osmanlı değil Timurlu, Safevi, Memlüklü dahil olmak üzere tüm Türk-İslam kültürlerindeki kadın vakıflarının önemi daha iyi anlaşılır.

Biz eğer ki ülkemizde bir bilinç yaratmak istiyorsak bu temasın fotoğrafını ders olarak okutmalıyız. Çünkü kasların hafızası vardır. Elbette bir esere  nasıl bir hassasiyet ile  yaklaşılması gerçeğinin atlanmaması gerekir. O noktada da ülkemizin insanlarını olumsuzlayarak bunun olabileceğini düşünmüyorum. Anadolu’nun çok farklı yerlerindeki eserler üzerinde çalışma yaparken çok farklı insanlar ile karşılaşan biri olarak üst telden değil de üslubunda anlattığınızda inanılmaz hassasiyetlerin yeşerdiğine şahidim.