“Sağlam bir vücutta bulunan sağlam bir zihin için dua etmelisin.” Romalı Şair Juvenal
Bazen doğruluğunu test etmeden kullandığımız ve doğru zannettiğimiz ama doğru olmayan sözler vardır. Kafamıza bir virüs gibi giren bu sözler yanlış düşüncelerin de zeminini oluşturur.
Bir zamanlar bir haberde okumuştum.
Bir dönem (1999) Spordan Sorumlu Devlet Bakanlığı yapan F. Ü özel olimpiyat oyunlarında 26 madalya kazanan zihinsel engellilerin ödül töreninde, “Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur” demiş. Daha sonra gaf yaptığını anlayıp beyin sahibi insanların önemli olduğunu belirterek “beyin kazanır” diyerek ikinci gafını yapmış.
Sözün kullanımı benim de kafama takılmıştı. Özürlüler idaresinde yöneticilik yapıyordum. "Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur" hayatın olağan yapısına uygun değildi. Bakan, doğru kabul edilen bir sözü yanlış yerde söyleyerek gaf yaptığını sanmıştı. Oysa sözün kendisi yanlıştı.
Sözün kaynağına indiğimizde; sözün aslı, mens sana in corpore sano ve juvenal'in 356 yılında yazdığı bir şiirde geçiyor. Cümlenin tamamı şöyle:
“orandum est ut sit mens sana in corpore sano.”
Tercüme edildiğinde: "Sağlam bir vücutta bulunan sağlam bir zihin için dua etmelisin". juvenal'in cümlesi bir dilek belirtiyor. Tanrıya yönelik bir dua ve dilek olarak söylenmiş bu söz "Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur" anlamına gelmemektedir. Sağlam vücut, sağlam kafanın garantisini oluşturmaz. Ama söz nasıl aşamalardan nasıl geçtiyse(!) dilek belirten söz, "Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur" şeklinde durum bildirir olmuştur. Bu sözü tam doğru kabul edersek, kafası dışında her tarafı felç olan, dünyaca ünlü fizikçi Stephen Hawking'in (1942-2018) durumunu nasıl açıklayacağız?
Kim bilir, günlük hayatta ne kadar sözü orijinal anlamı dışında ve yanlış olarak kullanıyoruz.
Son zamanlarda siyasi polemik konusu olan “Şehitler tepesi boş kalacak/kalmayacak” sözünün de tıpkı Romalı Şair Juneval’ın “Sağlam bir vücutta bulunan sağlam bir zihin için dua etmelisin.” dizesinin “Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur” şeklinde atasözüne dönüşmesi gibi bir dize uyarlaması olduğunu düşünüyorum. Arif Nihat Asya’nın Bir Bayrak Rüzgar Bekliyor isimli şiirindeki “Şehitler tepesi boş değil” nakaratı “Şehitler tepesi boş kalmayacak” şeklinde ifade edildiği anlaşılıyor.
Nasıl ki, “Sağlam bir vücutta sağlam bir zihin için dua etmelisin.” dizesi ile “Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur.” atasözü aynı anlamı doğurmuyorsa “Şehitler tepesi boş değil” dizesi ile “Şehitler tepesi boş kalmayacak” sözü aynı anlamı belirtmiyor. “Şehitler tepesi boş değil” bir durum bildirirken, “Şehitler tepesi boş kalmayacak” sözü bir dilek belirtmektedir.
Bağlamından koparılarak yapılan uyarlamalar dikkat edilmediği takdirde ciddi bir anlam karmaşasına yol açmaktadır. Bu nedenle siyasilere metin yazanların çok dikkat etmesi gerektiğini düşünüyorum. Bizde yanlıştan dönme ve özür dileme bir erdem olarak değil bir zaafiyet olarak algılandığı için söylenen söz ne olursa olsun arkasında durulmaktadır. Söz ağızdan çıktıktan sonra ise insan onun esiri oluyor.
Yeni yorum ekle