Sağa türbedarlık düşer; türbedarlık, yani ezeli değerlerin bekçiliği.
Hangi ezeli değerlerin? İhtilal, istibdadın tasfiyesiydi; müjdeydi, ümitti, gelecekti. Sağ, daima çekingen, daima korkak, daima sevimsizdir. Çekingendir, çünkü maziyi temsil eder; maziyi, yani keyfiliği, kanunsuzluğu. Korkaktır, zira kanlı imtiyazların ve karanlık istismarların mirasçısıdır. Sevimsizdir, hangi mezarlığı ürpermeden seyredebiliriz?
Sağ mezarlık bekçisi. Eskinin devamını ister sağ. Hâlbuki hayatın kendisi daima yeniye müteveccihtir.
Cemil Meriç’in, bu satırlarında sert bir şekilde eleştirdiği “sağ” ve onu karakterize eden “muhafazakâr düşünce”, belli bir tür zaman algısı ile çok yakından irtibatlıdır.
Nedir “zaman algısından” kastımız?
İnsanların benimsedikleri zaman/değişim algısına göre iki temel gruba ayrıldığını söyleyebiliriz:
- Zaman ilerledikçe "geliştiğimizi", "aydınlandığımızı", "bilgimizin arttığını", "zenginleştiğimizi", "akıllandığımızı", "yontulup inceldiğimizi", daha önce elimizde olmayan yeni "imkânları" elde ettiğimizi düşünenler.
- Mutlak iyi, güzel ve doğru olan ne varsa geçmişte bir zamanlar yaşanıp bittiğini, zaman geçtikçe o mutlak saadet günlerinden uzaklaştığımız için "eksildiğimizi", "karanlığa gömüldüğümüzü", "hikmetten uzaklaştığımızı", "manen fakirleştiğimizi", "bilgimizin azaldığını", bir zamanlar avuçlarımızda tuttuğumuz "imkânlarımızı" kaybettiğimizi düşünenler.
“Sağcı”, “muhafazakâr” kavrayışı besleyen zaman algısı, bunlardan ikincisidir.
Marazi bir nostalji hissi, çok kimsenin burnunun direklerini sızlatır. Coğrafyamızda, kendine sol diyenler de dâhil olmak üzere tüm muhafazakârların kendilerine mahsus birer “asr-ı saadetleri” vardır.
Üstelik bu “tatlı hatıralar piyasası”, bir taraftan da gayet kârlı bir piyasa olduğundan mütemadiyen yeni tatlı hatıralar (!) istihsal eden (uyduran desek ayıp mı olur?) bir sanayi de mevzu-u bahisdir!
İkinci algının sahipleri olan muhafazakârlar, saatin tiktaklarıyla birlikte an be an uzaklaşan “güzelliği” olabildiğince “muhafaza” etmeyi kendilerine gaye ediniyorlar. Mümkün olsa zamanda geriye gidecek, o son derece parlak ve saadet dolu günlere, yüreklerini yakan hatıraların sihirli şaşaasına “fiziksel” olarak dönecekler. Bu tatlı mazi hasreti onlar için öylesine yakıcı, öylesine zorlayıcı ki, tabiat kanunlarının fiziksel bir geriye dönüş imkânını ortadan kaldırdığını görmek bile durduramıyor onları! Fiziğin geçit vermediği yerde "meta-fiziğe" sığınıyorlar. Onları bu sürekli artan acılarından kurtarsınlar diye ya rüyalara ya "bast-ı zaman" yapma kabiliyetlerine sahip olduğuna kendilerini inandırdıkları İslami süper kahramanlar olan "evliyalara", "rical-ül gayb'a" falan müracaat ediyorlar. (Mesela Fethullah Gülen tam da bu sebepten dolayı her perşembe akşamı peygamberimizle ve sahabelerle istişare(!) yapıyordu).
Meşhur tarih profesörümüz Ahmet Yaşar Ocak, Türklerin İslam’la daha ilk tanıştıkları zamanda, içlerinden sadece kendi aralarında değil, bütün İslam âleminde bugün bile büyük hürmet gören İmam Maturidi ve Buhari gibi değerler çıkartmış olduklarını söyler. Ocak, bu müthiş başlangıca rağmen, takip eden zamanlarda, özellikle 600 senelik Osmanlı macerası boyunca yeni "yıldızlar" çıkartmayı başaramadığımıza, sadece durmadan eskilere referans vererek yol aldığımıza dikkat çeker.
Eğer mutlak iyi geride kaldıysa onu arayacağınız yer "an" ya da "istikbal" değil "mâzi" olmak zorunda. Nitekim Osmanlı devletinde, özellikle din sahasında -son asrı hariç tutulursa- üretilen eserlerin neredeyse tamamına yakınının, eski eserlerin şerhlerinden yahut parça parça yeniden bir araya getirilmelerinden ibaret olduğu görülüyor. Çünkü bu kavrayışa göre, zaten yeni olanın daha kıymetli olması mümkün değil ve yapılacak en iyi şey "muhafaza" etmek, "cevheri kaybetmemek".
Teknolojik, bilimsel ilerlemeler, modern batı dünyasının bugün geldiği inanılmaz nokta, doğrusal ilerlemeci zaman algısının mutlak zaferini ilan ediyor.
Başka bir deyişle, mazinin tatlı hayalleri içinde yaşamayı, geçmişin hikâyeleri ile avunmayı tercih edenler, dikkatlerini bugüne ve yarına teksif edenler karşısında mağlup oldular.
Bu mutlak hezimeti görmezden gelemeyen muhafazakârlar, kendileri için çok önemli bir kavram soktular tedavüle: “diriliş”.
Neden diriliş? “Diriliş” fikrini adeta fetişleştirerek gündemde tutmak neden?
Yaşayanların değil ölülerin -yani mezardakilerin- “dirilişinden” bahsedilebilir ancak!
Başını beklediği ölülerden başka hiçbir şeyi olmayan mezarlık bekçisinin ham hayali değil de nedir bu?
Diriliş Değil Doğuş!
Batıda –fantezilerde de olsa- dirilen, mezarlarını yararak çıkan ve yaşanan hayata yeniden karışan ölülere “zombi” deniyor. Güne ve yarına odaklanan zihinler, zombileri tehlikeli ve bir an önce bertaraf edilmesi gereken varlıklar olarak sunarken muhafazakârlar medet umdukları zombileri diriltme derdindeler.
Tabiat kanunu böyle: ölen geri gelmiyor. Bu ilahi yasaya muhalefet, ancak fantezilerde mümkün ama orada bile “batılı akıl” ancak felaket senaryoları yazabiliyor. Bilim kurgu romanlarda, zoraki yollarla diriltilen ölülerden ya Frankenstein canavarı çıkıyor ya zombiler!
Başta dizi filmlerle inşa(!) edilmeye çalışılan kılıç tokuşturmalı "diriliş" olmak üzere her türlü diriliş fantezisini bir kenara koyarak hakikatle yüzleşmemizin zamanıdır. Muhafazakâr zaman algımızın iflas ettiğini", şanlı geçmişimizin bir daha geri gelmemek üzere mazide kaldığını, bugün ne yapılacaksa biz “diriler” tarafından yapılabileceğini kesin olarak kabul edebildiğimiz noktada yeni bir inşa süreci başlatabiliriz. Bu yeni inşa, tarihi mirasımızı inkâr etmemizi gerektirmez. İlhamımızı elbette yine geçmişimizden alabiliriz. Ancak anahtar kavramımız artık “diriliş” değil “doğuş” olmalıdır.
(Philip Zimbardo'nun "The Secret Powers of Time" videosu "zaman algısının" insan kitlelerini nasıl derinden etkilediğini anlatan hoş bir çalışmadır. )