Yahudiler 1948’den, yani İsrail kurulmadan evvel dünyanın birçok bölgesinde azınlık olarak yaşıyorlardı. Birçok din ve ulus tarafından dışlandılar hor görüldüler ve ötekileştirdiler. Bu durum, yahudilerin kendi içlerinde güçlü lobiler kurmasına ve bulundukları ülkelerde örgütlenerek siyasete ve ekonomiye etki etmelerin yol açtı. Yahudi lobilerinden söz ediyoruz. Bu lobiler günümüzde milyarlarca dolarlık bir bütçeyi ve tahayyül edilmesi zor bir siyasi gücü kontrol ediyorlar
Peki Yahudiler tarihin en zorlu dönemlerinden geçerek az sayılarına rağmen nasıl bu güce ulaştılar? Gelin filmi biraz geriye saralım.
Dünyadaki ilk Yahudi lobileri, 17. ve 18. yüzyıllarda Avrupa'da kurulmaya başladı. Bu lobilerin temel amacı, Yahudilerin haklarını korumak ve topluma daha fazla entegre olmalarını sağlamaktı. Özellikle İngiltere ve Fransa’da, Yahudi nüfusun akibeti tartışma konusuydu. Yahudi lobileri bu tarihlerde yavaş yavaş para ile ilişkilerini güçlendirmeye başladılar.
19, Yüzyılda Yahudilerin henüz bir devleti yoktu. Avrupa’da dağınık şekillerde örgütleniyorlardı. 1656 yılında İspanya’da Londra İspanyol-Portekiz Sinagogu kurulmuştu. Bu sinagog, Yahudilerin haklarını korumak ve topluma entegrasyonlarını sağlamak için çalışmalar yürütüyordu. Bu lobi, Yahudilerin İngiltere'de vatandaşlık haklarının verilmesi için kampanyalar yürütüyordu. Bu kampanyaların sonucunda, 1858 yılında, Yahudiler İngiltere'de vatandaşlık hakkı kazandılar.
1760 yılına gelindiğinde, yine İngiltere’de, İngiliz Yahudilerinin Londra Temsil Kurulu varlık göstermeye başlamıştı. Bu tarihlerde yahudi lobileri bugünkü gücüne sahip değildiler. Fakat yavaş yavaş bankacılık sistemlerine ve para yönetimine girmeye başlamışlardı. 1791 yılında Fransa’da Paris Konsistoryosu kuruldu ve Fransız yahudileri bu lobi altında faaliyetlerine başladılar. İngiltere Fransa dışında, Avrupa’nın çeşitli yerlerinde de yahudi lobileri kurulmaya başlamıştı. Örneğin 13. Yüzyılda Prag Yahudi Topluluğu kurulmuştu.
Hollanda’da kurulan ilk yahudi lobisi ise 16. Yüzyılda Amsterdam Yahudi Topluluğu ismiyle kurulmuştu.
Gettolardan yükselişe
Yahudi lobilerinin para ve bankacılık sistemini kontrol etmeye başlamaları, Orta Çağ Avrupa’sına kadar uzanan bir durum. O dönemde yahudiler Hristiyan Avrupa’da sıklıkla dışlanmış ve ayrımcılığa maruz kalmışlardı. Devlet kurumlarında çalışmaları mümkün değildi. Bu nedenle, ticaret ve finans gibi alanlarda faaliyet göstermeye başladılar. Yahudi lobilerinin finans alanındaki başarısının bir kaç nedeni var.
Hristiyanlarla ve müslümanlarla aynı dinsel kısıtlamalara dahil olmadıkları için faiz almakla ve para satmakla ilgili bir sorunları yoktu. 16, Yüzyılda Avrupa’da bankacılık sistemi hızla gelişiyordu. Bu dönemde, Yahudiler, Avrupa'nın en önemli bankacılık merkezlerinden bazılarına yerleşmeye başladılar. Örneğin, Amsterdam'da kurulan Hollanda Bankası, 17. yüzyılda dünyanın en büyük bankası haline geldi ve bu bankanın kurucuları ve yöneticileri arasında birçok Yahudi vardı.
18. yüzyıla gelindiğinde, Yahudiler, Avrupa'nın birçok ülkesinde bankacılık sektörünün önemli bir parçası haline geldiler. Örneğin, Almanya'da, 1933'te Nazilerin iktidara gelmesinden önce, Yahudilerin bankacılık sektöründeki payı %30'du. II. Dünya savaşından önce, bir yahudi devleti kurulması fikri yavaş yavaş olgunlaşıyordu. Yahudi lobileri, Yahudi devleti kurulması fikrinin yaygınlaşmasında önemli bir rol oynadı. Bu lobiler, Yahudilerin haklarını korumak ve Yahudi devleti kurulması için destek sağlamak amacıyla çalıştı. Siyonist fikirler, bu dönemde Yahudi lobileri içerisinde olgunlaştı. II. Dünya savaşından önce yavaş yavaş olgunlaşan bu fikir, dünyadaki yahudi lobileri tarafından destekleniyordu
Osmanlı döneminde Yahudi lobileri
Tüm dünyada varlığına sürdüren Yahudi lobileri, Osmanlı devletinde de örgütlenmeye çalışmışlardı.
Fakat o dönem bu lobiler şimdiki gibi finansal yönetim alanında değil, Yahudilerin haklarını korumak gibi faaliyetlerde bulunuyorlardı. Osmanlı'daki Yahudi lobilerinin en önemlilerinden biri, 1553 yılında kurulan Aşkenazi Cemaati’ydi. Bu cemaat, Osmanlı'daki en büyük Yahudi cemaatiydi ve önemli bir siyasi ve ekonomik güce sahipti. Aşkenazi Cemaati, Osmanlı İmparatorluğu'nun birçok şehrinde faaliyet gösteriyordu ve bu şehirlerdeki Yahudi topluluklarını temsil ediyordu. Osmanlı'daki Yahudi lobilerinin bir diğer önemli örneği ise, 16. yüzyılda kurulan Sefarad Cemaati’ydi. Bu cemaat, Osmanlı'ya İspanya ve Portekiz'den sürgün edilen Yahudilerden oluşuyordu. Sefarad Cemaati, Osmanlı İmparatorluğu'nun Akdeniz bölgelerinde önemli bir güce sahipti.
İsrail’in kurulması ve Yahudi lobileri
II. Dünya Savaşı'ndan sonra, Yahudiler, dünyanın birçok ülkesinde ekonomik ve sosyal başarılar elde etti.
Bu başarılar, Yahudi lobilerine daha fazla güç ve nüfuz sağladı.
Yahudi lobilerinin üyeleri, genellikle üst düzey iş adamları, avukatlar ve politikacılardan oluşuyordu.
Bu kişiler, sahip oldukları konumları sayesinde, Yahudi lobilerinin hedeflerini ilerletmek için önemli bir rol oynadılar. 1948 yılında, dünyadaki yahudi lobilerinin desteğiyle, İsrail devleti resmen kuruldu.
Fakat İsrail’in kurulması birçok tartışmayı beraberinde getirmişti. Yahudi lobileri devletin kurulması için gerekli olan finansal ihtiyacı karşılamakta etkili oldular. İsrail devleti lobileri, yahudi lobileri de İsrail devletini destekliyordu. Bir kaç yüz yıl evvel gettolarda zorluklarla yaşayan yahudiler, bu yeni dönemde dünyanın güçlü lobi gruplarına sahip oldular.
Günümüzde Yahudi lobileri
Birbirlerinden farklı olan bu yahudi lobileri, günümüzde yüz milyarca dolarlık bir parayı ve sınırlarının tahmin edilmesi zor olan bir siyasi güce ulaştılar.
Büyük yahudi lobileri günümüzde ağırlıklı olarak ABD’de faaliyet gösteriyorlar.
AİPAC, American Israel Public Affairs Committee, yani Amerikan İsrail Kamu İşleri Komitesi. 55.000 üyesi bulunan bu yapının önünde konuşma yapmadan, ABD’de başkan olmak bir yana, başkan adayı bile olmak mümkün değil. Amerikan dış politikasında büyük bir etkiye sahipler.
İran’a yönelik uygulanan yaptırımları ve Amerikan devletinin İran ile olan ilişkilerini büyük ölçüde bu lobi yönlendiriyor diyebiliriz. Yolsuzluk suçlamalarından dolayı görevinden istifa etmek zorunda kalan, New Jersey senatörü Bob Menendez de AİPAC’in favori isimlerinden bir tanesiydi.
Dünyanın en eski ve en büyük Yahudi lobisi, B'nai B'rith diyebiliriz. B'nai B'rith ismi, İbranicede "Ahitin Çocukları" anlamına geliyor. Yaklaşık 1,5 milyon üyeleri var.
1843 yılında New York’ta kuruldu ve o günden beri ABD’de İsrail çıkarlarını korumak için lobi faaliyetleri yürütüyorlar. Bu dev lobi, sık sık suçlamalarla ve hakkında çıkan iddialarla dünyada gündem oluyordu.
Dennis Glick, bu lobinin dünya çapıdaki başkanıydı. 2009 yılında Pensilvanya’da muhasebecilik yapan Glick, geçtiğimiz mart ayında sahte vergi beyanı yüzünden tutuklandı. 67 Yaşındaki yahudi başkan suçsuz olduğunu iddia etse de, mahkemeden çıkmak için 50.000 dolar kefalet vermek zorunda kaldı.
Anti-Defamation League ise 1913 yılında New York’ta kuruldu. Misyonlarını Anti-Semitizm ile mücadele olarak açıklıyorlar. Fakat bu lobi, medyayı ve sosyal medyayı yönlendirmekte son derece usta. İsrail’e yönelik eleştirileri susturmak için kampanyalar yönetiyorlar. Hatırlarsanız ABD’li milyarder Elon Musk, geçtiğimiz haftalarda İsrail’e yönelik eleştirilerinden dolayı bir reklam ambargosuna maruz kalmak üzereydi. Musk son anda geri adım atıp, Netanyahu yönetimini ziyaret etmek için İsrail’e gitmişti. Musk’a geri adım attıran ve küresel firmaların X’e verdikleri reklamları tartışma konusu yapan da yine bu örgüttü. Holywood sinemasında ve sanat dünyasında da etkileri son derece fazla.
1936 yılında kurulan Dünya Yahudi Kongresi, en güçlü 5 yahudi lobisinden bir tanesi. 100’ün üzerindeki ülkede temsilcilikleri bulunuyor. Amerika’da, özellikle Cumhuriyetçi Parti içerisinde son derece etkinler. Dünyadaki yahudi mirasını korumayı ve ötekileştirilen yahudilerin sesi olmayı amaçlıyorlar. İnsan hakları konusunda en çok açıklama yapan gruplardan biri, yine Dünya Yahudi Kongresi. Fakat konu Filistin olduğunda, yıllardır yaşanan katliamlar ve insanlık dramı olduğunda, diğer yahudi lobileri gibi sessiz kalıyorlar. Bu da dünyada giderek daha da eleştirilmelerine sebep oluyor.
Amerika’daki bu yahudi lobilerinin en önemlilerinden biri ise ‘’Büyük Amerikan Yahudi Örgütleri Başkanları Konferansı’’ dır. Bunu bir çatı örgüt olarak da düşünebilirsiniz.
1956 yılında Amerika’da kuruldular ve farklı ideolojik bakış açıları olan 50’den fazla yahudi örgütünü içlerinde barındırıyorlar. Kısaca Başkanlar konferansı olarak anılan bu lobi grubunun son faliyeti, 14 Kasım 2023’te düzenlenen ve 290.000 kişinin katıldığı miting oldu. Bu miting, ABD tarihindeki en büyük İsrail yanlısı toplantı olarak kayıtlara geçti.
Yeni yorum ekle