Ukrayna Savaşı, Trump "Barış" planı ve teknik bir savaş incelemesi

Altay Ünaltay
04 Aralık 2025

"Savaşta amatörler strateji, 

profesyoneller lojistik konuşur."

General Omar Bradley, 

D-Day Amerikan kuvvetleri komutanı (1944)

GİRİŞ: AMERİKAN PLANI MI RUS PLANI MI?

ABD başkanı Donald Trump'ın Rus – Ukrayna savaşını bitirmek için hazırlattığı ve daha açıklanmadan basına sızan plan duyulduğundan itibaren gerek Amerika içinde, gerek diğer Batı ülkelerinde sert eleştiriler aldı. Eleştiriler arasında planın Ukrayna için tam bir teslimiyet planı olduğu, tamamen Rus çıkarları doğrultusunda hazırlandığı ve hatta planın Ruslarca hazırlanıp alelacele İngilizceye çevrilerek Amerikan planı olarak sunulduğu iddiaları da var. Ve bu iddialar Trump'ın siyasi destekçisi olması gereken Cumhuriyetçi Parti içinden kimi seslerce de dillendiriliyor.

Şimdilik Trump bu eleştirilere tamamen kulak tıkamış görünüyor. Ukrayna'ya bu "barış" (ya da teslimiyet) planının kabulü için bir hafta süre tanınmış ve soranlara Trump, tam bir umursamazlık içinde "son tarihler verirsiniz, işler iyi giderse onları uzatabilirsiniz" demiş.

Avrupa bu gelişmeler üzerine ayağa kalktı ve kendi mukabil 24 maddelik barış planını yayınladı. ABD'nin aksine, Avrupa'da (İngiltere dahil) Rus yayılmacılığı, bir tehdit olarak algılandığından Avrupa planı Ukrayna cephesini tahkim etmeye daha yakın hükümler kapsıyor. Avrupalılar, Putin Ukrayna'yı alırsa bir sonraki hedefin Baltık ülkeleri olacağına kesin gözüyle baktığından ve uzun vadede Moskova'nın Batı Avrupa'yı bir "inhisar bölgesi" olarak kendine tabi kılmayı isteyeceğini düşündüklerinden Ukrayna'yı tahkime önem veriyor. Sonuçta Trump planını Ukrayna'nın, Avrupa planını ise Rusya'nın kabul etmeyeceği çok belli ve savaş bu şartlar içinde sürecek gibi görünüyor.

Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski 21 Kasım'da Ukrayna halkına yönelik yaptığı kararlılık konuşmasında Ukrayna'nın ya şerefini ya da en büyük müttefikini kaybetmek seçeneği ile karşı karşıya kaldığını söyledi ve Trump planını sert dille reddetmek yerine, bu planı bu haliyle kabul etmeyip "konuşacağını" duyurdu. Amerika'da yapacağı konuşmaların sağır kulaklara hitap edeceği ve pek etkili olmayacağı büyük ihtimal olsa da Zelenski çaresiz şansını deneyecek. 2025 başlarında sertçe azarlanıp kovulduğu Beyaz Saray'da bu kez dinleneceğini umacak. (Bu satırlar yazıldıktan kısa süre sonra Ukrayna ve ABD hükümet yetkililerinin ortak bir barış planında anlaştığı açıklandı. Ama henüz Rusya'dan bir olur gelmedi ve ortada bir ateşkes yok.)

Trump ve Zelenski anlaşamazsa ve sonra Trump Zelenski ve Putin'i bir ortak planda buluşturamazsa ne olacak?

 

SAVAŞIN MUHTEMEL SEYRİ ÜZERİNE

2. Dünya Savaşı'nın büyük komutanlarından Gen. Omar Bradley'in yukarıdaki sözü ile konuya devam edelim. Konumuz Lojistik ilminin de içinde yer aldığı savaş teknolojisi. Herhalde General Bradley bugün yaşasa savaşta profesyonellerin baş döndürücü hızla gelişen askeri teknolojiyi konuştuğunu söylerdi. Bu konudaki gelişmeler ve imkânlar savaşların seyrini değiştirmiş olup orduların savaş yeteneğinin temelini oluştururlar. Halihazırda Ukrayna kuvvetleri kendilerinden kat kat kalabalık bir Rus ordusuna karşı 4 yıla yakın süredir direnebilmiş ve Moskova'ca 2 hafta süreceği planlanmış “özel harekâtı” ciddi bir direnme ve yıpratma savaşına çevirebilmiş ise bunda Batı'dan da aldığı destekle sahip olduğu teknolojik üstünlük ciddi rol oynadı. 2025 başında, Trump'ın iktidara gelmesi ile Ukrayna'ya kesilen Amerikan mali ve silah yardımlarından sonra (bkz. Şek.1) Trump, Ukrayna'yı yola getirmek için,  devam eden Amerikan uydu istihbarat ve iletişim desteğini de kesebilir. Ukrayna'nın savaştaki üstün yanı olan dron teknolojisi büyük oranda uydu tabanlı iletişim – istihbarata dayanıyor.  Ukrayna bu durumda ne yapacak?

Şekil 1: Ukrayna'ya ABD ve Avrupa yardımları
(2025'te ABD yardımı yok)

4 yıl önceki Ukrayna ordusu sonsuz gibi görünen Rus zırhlı kollarını o zamanki ABD başkanı Biden'ın verdiği "Javeline" tanksavar füzeleriyle durdurmuştu. Rus stratejisi, Stalin'e atfedilen geleneksel "sayılar da kendi başına bir kalitedir" (Quantity is in itself a quality) anlayışı gereği,  teknolojik eksiklerini muazzam sayı fazlaları ile kapatmak istemiş, binlerce tank ve 100 binden fazla asker ile Ukrayna'ya girmişti. Ama savaş başında "dünyadaki en iyi 2. ordu" denen Rus kuvvetleri, kısa süre sonra ve alaycı biçimde "Ukrayna'daki en iyi 2. ordu" diye anılmaya başlandı. Ukrayna, savaşın ilk haftalarındaki şok ve kargaşa içinde kaybettiği % 20 civarındaki topraklarından sonra toparlandı; Odessa'yı almak isteyen Rus ordusunu Dinyeper nehrinin batısından geri kovdu; savaş minimal Rus toprak kazanımlarıyla bir yıpratma savaşına dönüştü. Son  "barış" planını açıklarken başkan Trump Ukrayna'ya hitaben ve umursamaz bir edayla "anlaşın, yoksa kalan topraklarınızı da kaybedersiniz" demesine rağmen savaşın seyrinin Ukrayna açısından o kadar da kötü gitmediği söylenebilir. Şek. 2'deki haritalara bakıldığında Kasım 2022'den Şubat 2025'e dek savaştaki Rus toprak kazanımlarını farketmek hayli zor. 

Şek.2:  Kasım 2022 - Şubat 2025 arası Rus işgalindeki bölgeler.
Koyu mavi: Ukrayna'nın geri aldığı topraklar

Bu süre zarfında Rusya'nın yeni işgal ettiği arazi 8-9.000 km² 'yi geçmemektedir. (Ukrayna topraklarının %1.5'u). Bunlar içinde büyük şehirler yoktur; kasaba ve köyler vardır ve onlar da Rus bombardımanında yanmış yıkılmış ve insansızlaşmış halde Rusya'nın eline geçmiştir. Rusya 2. Dünya Savaşı'nda düşmana terkettiği kendi topraklarına karşı uyguladığı "kavrulmuş toprak" politikasını bu kez belki de işgal ettiği düşman topraklara uyguluyor. Bu süre zarfında Rus ordusu 1 milyon askerden fazla ölü ve yaralı kayıp verdi. Kayıplar ardı arkası kesilmez "et dalgaları" (Rusya'nın alana sürdüğü savunmasız piyade yığınları ile mezbahaya giden kesimlik hayvanlar arasında bağ kuran kara mizahi tabir) şeklinde süren saldırılar nedeniyle verildi (son Pokrovsk saldırısında Rusların havada dron üstünlüğünü ele geçirerek piyadesini kısmen koruma altına aldığı ve o sayede başarılı olduğu da söyleniyor). Eğer Rusya bir demokrasi olsaydı bu kadar az toprak kazanımına ağır can kaybının değip değmediği tartışılırdı. Ama otoriter Putin yönetimi altındaki Rusya'da böyle tartışma yok. Kimi Batılı yorumcular "Ukrayna'nın toprak verip zaman satın aldığını, çünkü uzayan savaşın Rusya aleyhine işleyeceğini" söylüyor. Başlangıçta Ukrayna'ya destek vermekte çok ağır ve isteksiz davranan Batı'nın şimdi (ABD hariç) giderek artan silah desteği ve verdikleri uzun menzilli silahların artık Rusya içinde kullanımına izin vermeleri bu görüşün lehine.  (Gerçi Trump Ukrayna'ya silah hibe etmiyor, ama Amerika'dan silah satın alınıp Ukrayna'ya verilmesine de karşı değil!) Öte yandan Rusya'nın cephede kaybettiği çok sayıda tank ve zırhlı aracı yerine koymakta zorlandığı ve giderek artan oranda hurdalıklara terkedilmiş SSCB'den kalma eski tankları kısa bir yenileme sürecinden sonra cepheye gönderdiği de gözleniyor. Bu şekilde giderek daha eski model tankların cepheye sürülmesi Rus savaş kabiliyetini geri götürüyor. Rusya hala açığı daha çok asker ve tankı cepheye sürerek kapatmaya çalışıyor. 

Bir haber de Yakutistan'dan (Sibirya'nın kuzeydoğusunda bir federe cumhuriyet) verelim: Yakut makamları savaş gazileri ve ölen askerlerin ailelerine yapılan ödemeleri ödenek yokluğu nedeniyle durdurduğunu açıkladı. Savaşın Rus ekonomisini zorladığı birçok konuda görülüyor. Moskova'nın bu savaşta Rus taşrası ve azınlık etnik halklarına daha ağır yük yüklediği ve bu bölgelerden asker alımlarının daha yoğun olduğu hesaba katılırsa, aylıkların kesilmesi önemli ve bu bölgelerin savaşa katılım şevkini kıracak türden bir haber. Uzak Sibirya ve taşra bölgelerindeki halklar, kendilerine hiç zararı olmamış uzaktaki bir milletle savaşmak için neden bu kadar genç kurban verdiklerini sorgulamaya başlayabilirler (eğer başlamadılarsa!). Moskova büyük merkezlerdeki şehirli Rus halkın rahatını fazlaca kaçırmak istemiyor; asker alımları daha az ve gönüllü esaslı. Şimdiye dek büyük şehirlerdeki Ruslar için savaş TV ekranlarından izledikleri (ve hep zafer haberleri aldıkları!) uzaklardaki bir hadise olarak kaldı; Ukrayna stratejik bombardıman dronlarının geliştirilmesi ve diğer uzun menzilli silahlarla birlikte bunların Rus stratejik hedeflerini vurmasıyla şehirli Rus halkı yakıt kıtlığı ve artan enerji kesintileri gibi hadiseleri yeni yeni yaşamaya başladı ve savaşı ilk kez "kanında ve etinde" hissetti. Tüm bunlar uzayan bir savaşta Rusya için kötü haber. 

 

AMERİKA'SIZ BATI DESTEĞİ VE UKRAYNA SAVAŞ TEKNOLOJİSİ

Bu uzun girişten sonra baştaki sorumuza dönersek: Ukrayna Trump'ın istediği gibi hızlı bir barışa yanaşmaz ve Amerikan uydu istihbarat ve haberleşme desteğinden yoksun kalırsa dayanabilir mi? Gerçi son 1 yıldır hemen hiç ABD yardımı almadan Avrupa'nın kendine yaptığı askeri-mali yardımlarla dayanmaya çalışıyor ve sonuç çok da kötü değil. 

Eğer Amerikan uydu desteği kesilirse Ukrayna, yıpratma savaşında başarısının anahtarlarından olan "çeviklik ve haberalma" imkanlarını bir ölçüde kaybedebilir, ama tamamen değil. İlk incelenmesi gereken Avrupalı ülkelerin Ukrayna'nın hizmetine sunabilecekleri askeri uydu gözlem kapasiteleri. Bunlar arasında en güçlüsü Fransa'dan başlayarak gidelim:

 

AVRUPA'NIN ASKERİ UYDU GÖZLEM KAPASİTELERİ 

 

Fransa (Avrupa’nın en güçlü askeri gözlem uydu filosu):

Tam askeri gözlem yeteneğine sahip ülkeler arasında ABD’den sonra en güçlülerden biri.

Optik uydular

Helios-1/2 → Askeri optik keşif (1995–2014)

  • CSO (Composante Spatiale Optique),  Fransa, Almanya, Belçika ortaklığı
    • CSO-1 (2018), CSO-2 (2020), CSO-3 (2023)
    • Çözünürlük 30 cm’den daha iyi (askeri sınıf)

Radar uyduları

  • SAR/ radar izleme:
    • GRACE / MUSIS programı içinde radar veri paylaşımı
    • Fransa, Almanya ve İtalya’nın radar uydularını karşılıklı kullanıyor.

 

Almanya

Radar (SAR) askeri keşif yeteneği

  • SAR-Lupe (2006–2008 arası 5 uydu)
  • SARah sistemi (2021–2023)
    • SARah-1 → Faz dizi radar
    • SARah-2/3 → Yüksek çözünürlüklü reflektör radar
  • Çözünürlük 0.25–0.5 m bandında (askeri)

 

İtalya

Radar uyduları (COSMO-SkyMed)

  • Çift kullanım (sivil + askeri), ancak askeri kontrol imkânı mevcut.
  • COSMO-SkyMed 1–4 (2007–2010)
  • COSMO-SkyMed Second Generation (2020 →)
  • X-band SAR ile yüksek çözünürlük: 0.2–0.3 m

İtalya ayrıca AB kapsamında IMINT (görüntü istihbaratı) paylaşımında aktif.

 

Birleşik Krallık (İngiltere): 

İngiltere uzun yıllar ABD’ye dayanıyordu ancak artık kendi uydularını geliştiriyor:

Optik ve radar

  • Carbonite-2 (2018) → 50 cm optik çözünürlük
  • Titania / Prometheus küçük radar uyduları (prototip)
  • “Minerva” askeri uydu ağı (2023–2025) geliştirme aşamasında.

Şu anda ABD kadar güçlü değil ama bağımsız askeri gözlem kapasitesi var/geliyor.

 

İspanya

Optik + radar

  • SEOSAT-Ingenio (optik, 2020 – kaybedildi)
  • PAZ (2018) → X-band SAR, çözünürlük ~1 m
    Uydunun askeri yükü var; NATO ile entegre çalışıyor.

 

İsveç

  • SAR uydusu: TanDEM-X / TerraSAR-X programına katkı
  • Doğrudan askeri uydu sahibi küçük olsa da ortak radar görüntüleme kapasitesi var.

 

Norveç

  • NORSAT serisi küçük gözetleme uyduları
  • AIS gemi takibi + sinyal istihbaratı (SIGINT) kabiliyeti

 

Kanada

Radar görüntüleme (çok güçlü)

  • RADARSAT-1/2/Constellation
  • Çok yüksek çözünürlük (~0.5 m)
  • Askerî kullanım açıkça tanımlı (NORAD + NATO kapsamında).

(2025 Mart'ında yapılan bir açıklamaya göre Ukrayna ile ortak çalışma 2 yıl önce durduruldu. Sebep açıklanmadı.)

 

Avrupa Birliği / ESA Ortak Sistemleri

Copernicus / Sentinel uyduları

Sivil amaçlı ama birçok AB ülkesi askerî amaçla da kullanıyor (çift kullanım).

  • Sentinel-1 → SAR
  • Sentinel-2 → Optik (10 m; taktik değil, stratejik görüntüleme için kullanılıyor)

Bu uyduların çoğu Ukrayna'ya askeri istihbarat ve gözlem imkanı sunabilir. Ayrıca Ukrayna birçok sivil şirketten uydu desteği sağlamaktadır. Ne var ki bunların çoğu Amerikalıdır. ABD – Ukrayna işbirliğinin kesilmesi halinde bu şirketlere engel konabilir. Daha az sayıda aşağıdaki Avrupalı şirketlerin uydu desteği sürebilir.

 

Avrupa kökenli şirketler:

ICEYE

  • Ülke: Finlandiya
  • Tür: SAR (Radar) – 0.5 m
  • Ukrayna’nın kiraladığı SAR uydusu ICEYE’ye aittir (en kritik kaynak).
     

Airbus Defence & Space

  • Ülke: Fransa / Almanya (Avrupa)
  • Tür: 30 cm optik (Pleiades Neo), radar (TerraSAR-X veri erişimi)

  • En yüksek çözünürlüklülerden biri.

     

Birleşik Krallık kökenli küçük sağlayıcılar

SatVu (küçük termal uydu girişimi)

  • Ülke: İngiltere
  • Ukrayna’ya termal görüntü desteği verdi.

Ancak bir Amerikalı sivil uydu sistemi var ki, eğer onun desteği kesilirse Ukrayna'nın ona alternatif bulması zor görünüyor. Bu Elon Musk'ın sahibi olduğu "Starlink" uydu sistemidir. Çok hızlı İnternet erişimi sağlar. Ukrayna bu sistemi kullanarak merkez-cephe ve cephedeki farklı kuvvetler arasında hızlı komuta-eşgüdüm sağlıyor. Bu sistemin kapanması Ukrayna komuta sistemini ve Ukrayna kuvvetlerinin vur-kaç şeklinde çevik hamlelerini hayli yavaşlatabilir. Ukrayna, üstün Rus silah, birlik ve araç sayıları karşısında direnişini bu çevikliğine, hızlı istihbarat akışına ve onu çok hızlı ve iyi değerlendirişine borçlu. 

 

Özetle:

  • Ukrayna’nın uydu görüntülerinin büyük kısmı ABD şirketlerinden gelir;
  • en kritik radar görüntüsü ise Finlandiya’daki ICEYE’den gelir;
  • en yüksek çözünürlüklü optik görüntüler ise ABD (Maxar) ve Fransa (Airbus) kaynaklıdır.

 

Görüldüğü gibi Amerikan uydularının Avrupalı yedekleri vardır. Avrupa Ukrayna'ya yardım ettiği sürece (ki bunun zorlayıcı nedenlerini yukarıda konuştuk) Ukrayna uydudan veri akışı alır. 

 

Ukrayna’nın Bugün Kullandığı Uydu İstihbaratının Yaklaşık Dağılımı Şöyle:

ABD’den gelen askeri uydu istihbaratı (en kritik kısım)

  • KH-11 optik stratejik görüntüler
  • Lacrosse / Onyx SAR askeri radar
  • Sinyal istihbaratı (NRO)
  • Askeri analizler + hedef koordinatları

Bu kanal giderse → Ukrayna’nın stratejik erken uyarı ve yüksek çözünürlüklü askeri analiz gücünün ~%40–50’si kaybolur.

 

ABD TİCARİ ŞİRKETLERİ ÇEKİLİRSE NE OLUR? 

 

ABD yönetimi yasaklarsa (Maxar, Planet, BlackSky, Capella):

  • Ukrayna ticari optik görüntülerin %60’ını kaybeder
  • Ukrayna ticari SAR görüntülerin ~%40’ını kaybeder
  • Bulutlu hava + gece görüntüleme ciddi şekilde düşer
  • Geniş alan tarama (PlanetScope) büyük ölçüde kaybolur

Bu da Ukrayna’nın taktik istihbaratının bir diğer ~%30’unu götürür.

 

ABD dışı kaynaklardan kalanlar:

ABD çekilse bile Ukrayna tamamen kör olmaz, çünkü elinde şu kaynaklar kalır:

⭐ ICEYE (Finlandiya) — en kritik kalan

  • 0.5 m SAR
  • Ukrayna kiralama sistemiyle kendi SAR uydusuna sahip sayılır.
  • Gece + bulut + kamuflaj altını görme sürer.

Bu, Ukrayna'nın görsel/savaş alanı taktik istihbarat gücünün yaklaşık %20–25’ini korur.

⭐ Airbus (Fransa-Almanya)

  • Pleiades Neo → 30 cm optik (dünyanın en iyilerinden)
  • TerraSAR-X verileri
  • Avrupa yasak getirmedikçe devam eder.

Bu da ~%15 civarı ilave kapasite sağlar.

⭐ İngiltere / küçük sağlayıcılar

  • Termal veya düşük çözünürlük katkılar
  • Toplam etkisi çok düşük (~%1–2)

 

Toplam Özet — Ne kadar kayıp olur?

Kaynak

Ukrayna 

istihbaratındaki pay

Trump keserse ne olur
ABD askeri uyduları%40–50→ Tamamen kaybolur
ABD ticari uyduları (Maxar, Planet, Capella)%30→ Büyük ölçüde kaybolur
ICEYE (Finlandiya)%15–20→ Devam eder
Airbus / Avrupa%10–15→ Büyük ihtimalle devam eder
Diğerleri%1–2→ Devam eder

 

Sonuç: Ukrayna uydu istihbaratının ~%70’i bir anda gider.

Ama kalan %30’luk bölüm sayesinde tamamen kör olmaz.

Kör olmaz çünkü:

  • ICEYE radar uydusu var → gece + bulut + kamuflaj tespit sürer
  • Airbus optik çözünürlük çok yüksek → kritik hedefleri görebilir
  • Avrupa savaşı bırakmaz → politik olarak destek sürer

Ama hız, kapsam ve hassas hedefleme kabiliyeti düşer.

En önemli fark ne olur?

ABD’nin katkısı sadece görüntü değil:

• hedef analizi

• koordinat üretimi

• füze/İHA için anlık istihbarat

• stratejik erken uyarı

• geniş alan anlık tarama

• Rus füzeleri ve birlik hareketleri hakkında tahmin modelleri

Tüm bunların yokluğu Ukrayna’nın savaş performansını dramatik şekilde azaltır. 

 

ABD'NİN VERDİĞİ  HIMARS VE ATACMS GÜDÜMLÜ FÜZELERİNİN GERÇEK VURUŞ GÜCÜ NE KADAR DÜŞER? 

 

Önce temel: HIMARS / ATACMS neye dayanıyor?

Kabaca vuruş zinciri:

  1. Hedefi bul (keşif) – uydu + İHA + sinyal istihbaratı
  2. Tam yerini ölç (koordinat) – uydu görüntüsü / SAR / diğer sensörler
  3. Doğrula – “Bu gerçekten S-400 mü, yoksa maket mi?”
  4. Ateş et – HIMARS / ATACMS fırlatma
  5. Sonuç analizi – vuruldu mu, yeniden saldırmak gerekir mi?

 

ABD’nin sağladığı uydu istihbaratı bu zincirde özellikle 1–3 ve 5. aşamalarda çok etkili.
Mart 2025’teki istihbarat kesintisi sonrası, uzun menzilli vuruş kabiliyetinin belirgin biçimde düştüğü hem ABD hem Ukrayna kaynaklı analizlerde anlatıldı. Bu konuyu daha çok uzatmıyorum. Zaten ABD yardımı keserse Ukrayna'nın elinde  HIMARS ve ATACMS kalmaz. Bunların yerine İngiliz Storm Shadow ve Alman Taurus füzeleri Amerikan füzelerinin vuruş gücünün yakl. %30'unu doldurabilir. Kısıtlar daha çok Avrupa silah üretim gücünün ABD'ye nazaran daha az olmasından geliyor. Ukrayna ise tüm bu tedarik güçlükleri ve ince uluslararası dengelere dayalı silah yardımı konusunda kısıtlamalara maruz kalmaktan kurtulmak için saldırı gücünün çoğunu dronlara aktardı. Bugün Ukrayna yılda 4 milyon çeşitli menzil, tür ve büyüklükte dron üretiyor ve saldırılarının %70'ini dronlarla yapıyor. 

 

2025 itibarıyla Ukrayna’nın Rusya içlerine yaptığı saldırıların büyük çoğunluğu:

  • “uçan kanat” tipli uzun menzilli dronlarla
  • 500 km – 1200 km menzil civarı
  • GPS/INS tabanlı yol takibi
  • Stratejik hedefler: petrol rafinerileri, lojistik merkezler, cephane depoları, enerji tesisleri

Bu saldırıların başarısı hedef koordinatlarının doğruluğuna dayanıyor,
ancak HIMARS kadar anlık istihbarat gerektirmiyor.

 

Uydu istihbaratı kesilirse, dronlar HIMARS kadar etkilenmez

Çünkü uzun menzilli dron saldırılarında:

Hedefler genelde statik

  • Rafineri
  • Enerji tesisi
  • Petrol depolama alanı
  • Lojistik merkez
  • Demiryolu kavşakları (*)
  • Savunma sanayi tesisleri

 

((*) Not: Demiryolları dev Rus ülkesinin can damarlarıdır. Büyük uzaklıklar toprak ve iklim şartları ile kötü bakım nedeniyle yetersiz karayolu şebekesiyle aşılamaz. Bunun yerine geniş çapta demiryolu kullanılır. Rusya Demiryolları (RZD) ülkenin en büyük şirketi ve işverenidir; aynı zamanda en büyük ticari mal taşıyıcısıdır. RZD bir devlet kurumudur ve taşıdığı mallar içinde askeri teçhizat önemli yer tutar. Eğer Rus demiryolları aksarsa cepheye asker, silah ve cephane sevki de aksar ve bu Ukrayna savunması için çok önemlidir. )

 

Bu hedefler aylar/ yıllar boyunca aynı yerde kalır.
Bu nedenle koordinatları:

  • Avrupa optik uydularından
  • ICEYE SAR’dan
  • Eski/çoklu açık kaynaklardan
  • Önceki saldırıdan kalan hasar analizlerinden

yeteri kadar sağlanabilir.

Bu nedenle ABD’nin askeri uydularının anlık verileri dron saldırıları için HIMARS kadar kritik değildir. Yani dronlara dayalı Ukrayna stratejik bombardımanı kesintisiz devam eder. 

 

Ne kaybolur?

  • ABD’nin sağladığı hasar doğrulama (BDA) desteği
    bir tesisin tamamen mi yoksa kısmen mi vurulduğu bilgisi zorlaşır
  • Stratejik hedeflerdeki hareketliliğin (konvoy, geçici radar vb.) takibi azalır
  • Hedefteki koruma seviyesinin (hava savunması gibi) değişimi daha geç fark edilir

Ne kaybolmaz?

  • Statik tesislerin koordinatları
  • Avrupa ve Finlandiya’nın sağladığı optik/SAR görüntüleri
  • OSINT kaynaklı geniş hedef veri tabanı
  • Önceki saldırıların düzeltme/öğrenme süreci

Dron saldırılarının hassasiyetini en çok ne etkiler?

Dron saldırılarının başarısı genellikle:

  • Navigasyon kalitesi (GPS/INS)
  • Uçuş menzili
  • Rus hava savunmasının yoğunluğu
  • Hedefin sabit olup olmaması

gibi faktörlere bağlıdır.

Uydu istihbaratı yalnızca hedefin doğru seçilmesi ve hasarın doğrulanması için yardımcı olur.
Bu, HIMARS kadar “anlık” olması gerekmeyen bir gereksinimdir.

 

ABD DESTEĞİ KESİLİRSE DRON VURUŞ KABİLİYETİ DEĞİŞİMİ

 

Bunu kaba oranlarla anlatayım:

HIMARS/ATACMS etkilenme oranı:

  • %50–70 zayıflama

Dron saldırıları etkilenme oranı:

  • %10–20 zayıflama (çoğu statik hedef olduğu için)
  • Önemli hedeflerde %30 civarı (örneğin hava savunması değiştiyse bunu görmek zorlaşır)

Yani dron kapasitesi ciddi darbe almaz — çünkü yapısı gereği daha “stratejik”, daha “statik hedefli” ve daha “otonom” çalışıyor.

(Not: Genellikle dron saldırıları, cephanelik, rafineri, petrol deposu, trafo gibi kendiliğinden yanan hedeflere yapılır, bunları tutuşturmak için az bir ateş gücü yeterlidir. Bu nedenle değişen Rus hava savunması, Ukrayna tarafından haber alınmadığından, örneğin 50 parça bir dron filosunu avlasa ve hedefe 5 dron düşse istenen tahribatı yapar. Bu durumda açığı hedefe daha çok dron göndererek kapatmak mümkündür. Ukrayna silah sanayiinin yılda 4 milyon dron üretim kapasitesine ulaştığını dikkate alırsak, bu yapılmayacak birşey değildir, istihbarat açığı daha çok dronla kapatılabilir). 

 

Ukrayna’nın neden dronlara kaydığı şimdi daha net

  • HIMARS → anlık hedef istihbaratı ister → ABD olmadan çok zor
  • ATACMS → hareketli yüksek değerli hedef ister → ABD olmadan çok zor
  • Dron → sabit tesislere gider → ABD olmadan da yapılabilir

Bu nedenle 2024–2025’te Ukrayna’nın Rusya içindeki rafineri/enerji tesislerine saldırılarının çoğunu dronlara kaydırması aslında istihbarat bağımlılığını azaltma stratejisidir.

 

Özetle: 

ABD istihbaratı kesilirse Ukrayna’nın dron saldırı kabiliyeti HIMARS ve ATACMS kadar etkilenmez; çünkü dronlar ağırlıkla statik, uzun vadeli koordinat gerektiren hedefleri vuruyor ve bunların verisini Avrupa + ICEYE hâlâ sağlayabilir. 

(Not: ABD'li MAXAR şirketi uydu görüntü paylaşımını Mart 2025'te hükümet emriyle durdurdu; Ukrayna o zamandan beri uydu verilerini başka kaynaklardan sağlıyor) 

 

İstihbarat Kesintisi Durumunda "Taktik Dronlar"

“Taktik dron” nedir?

  • Mavic / Autel / FPV kamikaze dronlar
  • Orta sınıf keşif dronları (Magyar, Leleka-100 vb.)
  • Sahada 3–20 km menzilde çalışanlar

  • Tümen/seviye yerine takım-tabur seviye istihbarat araçları

     

Bu dronların %95’i uydu görüntüsüyle değil, sahadan alınan bilgilerle çalışır.

Dolayısıyla ABD uydu desteği kesilince:

  • HIMARS gibi felç olmazlar
  • ama bazı alanlarda destek azalır

 

Taktik dronlar genelde “cephe hattı istihbaratına” dayanır

Bu bilgi kaynakları:

  • Kendi dron kameraları
  • Karşı batarya radarları
  • Akustik sensörler
  • Termal kameralar
  • Savunma hatlarının gözlemi
  • Kısa menzilli ELINT (RF sinyal tespiti)

Yani taktik dron operasyonları genelde kendi döngüsünü kendi üretir.
Uydu sadece tamamlayıcı bilgi sağlar.

Bu nedenle ABD uyduları kesilince taktik dron döngüsü tamamen çökmeyecek.

 

Uydu kesilirse hangi alanlar kötü etkilenir?

Yeni gelen Rus birlik yoğunluklarını erken görebilme azalır.

Uydular sayesinde:

  • Hangi bölgede zırhlı birlik toplandığı
  • Yeni mevzi kurulduğu
  • Topçu bataryalarının nereye taşındığı
    erken görülüyordu.

 

Bu bilgi azalınca dronlar:

  • “önceden bilinen sıcak noktalara” daha bağımlı olur
  • yeni hedef tespiti daha geç olur

 

Dron ekibinin “büyük resim” farkındalığı azalır

Dron ekipleri bazen:

  • Geniş alan uydu görüntüsüne bakıp
  • “burada mevzi olabilir, burada çukur kazmışlar, burada araç izi var”
    gibi ön analiz yapıyordu.

Bu azalır → arazi analiz kalitesi düşer.

 

Rus elektronik harp düzeni hakkında bilgi elde etmek zorlaşır

ABD zaman zaman:

  • Rus jammer yerleri
  • Radarların açılıp kapandığı saatler
  • EW yoğunluk haritaları

gibi bilgileri aktarıyordu.

Bu azalır → taktik dronların kayıp oranı artabilir.

 

Hangi taktik kullanım alanları etkilenmez?

 FPV kamikaze saldırıları 

Bu dronlar: 

  • Hedefi doğrudan operatör kamerasından görür
  • Gerçek zamanlı yönlendirilir
  • Hedef “görsel” olarak tespit edilir

Uydu desteği burada sıfıra yakın rol oynar.

Bu yüzden ABD istihbaratı kesilse bile:

  • FPV vuruş kabiliyeti büyük oranda aynı kalır.

 

Mavic/Autel ile topçu yönlendirme

Bu sistemlerde:

  • Dron hedefe bakar
  • Koordinatı kendi belirler
  • Topçu vuruşu hemen yapılır

Uydu yerine dronun kamerası ve lazerle ölçüm her şeyi sağlar.

Etkilenme: çok düşük.

 

Siper hattı gözetleme

Tamamen taktik dronun kameralarına bakar.

Yani bu alan da etkilenmez.

 

Özet tablo

KategoriUydu kesilince etki düzeyi
FPV kamikaze dronlar%0–10 (neredeyse etkilenmez)
Mavic/Autel keşif dronları%10–15 (büyük resim azalır)
Topçu yönlendirme dronları%0–10
Orta menzil taktik dronlar (10–20 km)%20–30 (yeni hedef bulmak zorlaşır)
Derin taktik keşif (20–50 km)%40–50 (uyduya en bağımlı grup)

 

Uydu desteği kesilirse Ukrayna’nın taktik dron kabiliyeti ciddi bir çöküş yaşamaz; en büyük kayıp “yeni hedef ortaya çıktığında hızlı öğrenme” alanında olur, ama FPV ve Mavic bazlı günlük operasyonlar aynen devam eder. 

 

ABD UYDU DESTEĞİ KESİLİRSE, RUSYA’NIN TAKTİK AVANTAJI 

 

Rusya’nın en büyük taktik avantajı: “Gizli hareket edebilme” artar

Bugün Rus ordusu bir yeri gizleyemiyor çünkü:

  • ABD optik uyduları (KH-11) → gündüz tespit
  • ABD SAR uyduları → gece / bulut / kamuflaj içinden tespit
  • ABD sinyal istihbaratı (NRO) → radarların açılıp kapanması görülebiliyor

ABD desteği kesilirse Rusya’nın ana avantajı olur:

✔ Birlik yığınağını daha gizli yapabilir

✔ Topçu ve MLRS çekerken daha az tespit edilir

✔ Taktik drone avcı sistemlerini (EW + MANPADS) daha dikkatli yerleştirebilir

✔ Sürpriz taarruz veya taktik sıkıştırma yapma ihtimali artar

Bu, günlük cephe savaşını ciddi etkiler.

 

Rus elektronik harp (EW) sistemleri çok daha etkili olur

Şu anda Ukrayna:

  • ABD istihbaratı sayesinde
  • “hangi bölgede EW yoğunluğu var” öğreniyor
  • Dron kaybını buna göre azaltıyor

ABD yoksa:

✔ Rus EW birimleri gizli şekilde pozisyon değiştirebilir

✔ FPV / Mavic kayıpları artabilir

✔ Ukrayna dron operatörleri daha fazla kör uçuş yapmak zorunda kalır

Yani Rus EW (elektronik harp) sistemi taktik alanda daha ölümcül hale gelir.

Etkisi: orta–yüksek.

 

Rus topçu bataryalarının hayatta kalma süresi artar

Ukrayna’nın topçu avcılığı (counter-battery) şu bileşenlere dayanıyor:

  • Dron keşfi
  • Akustik sensörler
  • Kısa menzilli radarlar
  • ABD’nin geniş alan uydu taramaları (çok kritik)

Bu uydu taramaları olmayınca:

✔ Rus topçusu daha uzun süre ateş edip geri çekilebilir

✔ Konumları Ukrayna’ya daha geç ulaşır

✔ Ukrayna topçu bataryaları daha fazla baskı altında kalır

Bu, savaşın en kritik etkilerinden biri olur.

 

Rus lojistik hatlarına yönelik baskı azalır

Bugün Ukrayna:

  • Depolar
  • Yakıt tanker parkları
  • Demiryolu merkezleri
  • Geçici tampon depolar

gibi hedefleri ABD + Avrupa uydularıyla bulabiliyor.

ABD çekilirse:

✔ Rus lojistiği daha az görünür

✔ Ukrayna’nın arka hatlara FPV veya dron saldırısı zorlaşır

✔ Rusya cephenin ihtiyaç duyduğu mühimmat ve yakıtı daha rahat taşır

Bu da Rus tarafına uzun süreli operasyonel avantaj sağlar.

 

Rus hava savunması (Pantsir, Tor-M2, Buk, S-300 vb.) daha etkin “tuzak” kurabilir

Bu sistemler genellikle:

  • Sürekli yer değiştirir
  • Dron saldırısı gelince pozisyon değiştirir

  • Kamuflaj + maket taktikleri kullanır

     

ABD uydu desteği kesilirse:

✔ Gerçek batarya mı, maket mi? Ayırmak zorlaşır

✔ Dron sürüleri yanlış hedefe yönlendirilebilir

✔ Pantsir/Tor gibi sistemler daha etkin karşı pusular kurabilir

Bu, taktik insansız hava araçlarının kayıp oranını artırır.

 

Rusya cephe hattında “mini taarruz fırsatları” yakalar

ABD uyduları Ukrayna’ya şu an:

  • Yeni Rus birlik hareketleri
  • Zırhlı konsantrasyon
  • Geri çekilme hazırlıkları
  • Kanat sarkma (flanking) denemeleri

gibi bilgileri çok hızlı veriyor.

 

ABD çekilirse:

✔ Rusya bu manevraları daha rahat yapabilir

✔ Ukrayna bazı hareketleri 6–12 saat geç fark eder

✔ Sürpriz baskın ve sınırlı taarruzların başarısı artar

Bu en ciddi taktik avantajlardan biri olur.

 

7) Rusya’nın taktik avantajı (%):

Rus AvantajıEtki Düzeyi
Birlik hareketini gizleyebilme%40–50
EW etkinliğinin artması%30–40
Topçu hayatta kalma süresinin artması%30–50
Lojistik hatların daha güvenli olması%20–30
Hava savunma tuzaklarının etkinleşmesi%25–40
Mini taarruz fırsatlarının çoğalması%20–30

 

Genel toplam etki:

Rusya’nın taktik inisiyatifi belirgin şekilde artar.

Ama yine de mutlak üstünlük olmaz — çünkü Ukrayna taktik dron altyapısı çok güçlü.

 

DAHA ÇOK TAKTİK UKRAYNA DRONU AÇIĞI KAPAR MI? 

 

Evet, taktik dron sayısını artırmak açığın bir kısmını kapatır ama tamamen değil.

Kapatabildiği oran en iyi ihtimalle %25–40 arasıdır.

Neden böyle olduğunu sistemli şekilde anlatalım:

 

Taktik dron ile uydu istihbaratı birbirinin yerine geçmez

Taktik dron:

  • 2–20 km menzil
  • Dar bir alanı görür
  • Hedefi kendi kamerasıyla bulur
  • Sahada uçması gerekir
  • Tehlikeye açıktır (EW, hava savunma)

Uydu:

  • 200–600 km uzaktan
  • 60–200 km genişliğinde alan tarar
  • Binlerce km²’yi kısa sürede analiz eder
  • Hareketli birlikleri “cephe gerisinde” görür

Sonuç:

İkisi birbirinin yerine geçemez ama birbirini tamamlar.

Uydu yoksa Ukrayna’nın açığı nerede oluşur?

Açık 3 alanda ortaya çıkar:

A) Rus birlik yığınağını erken görememe

→ Dron bunu kapatamaz, çünkü 20 km ileriye geçemez.

B) Rus topçu ve EW mevzilerini geniş alanda görememe

→ Taktik dron, o noktaya ulaşabildiği kadar kapatır.

C) Rus arka hat lojistiğini görememe

→ Taktik dronlar menzilden dolayı hiçbir şey yapamaz.

O zaman “kaç tane fazladan taktik dron” açığı ne kadar kapatır?

Savaş analizlerini ve benzetim modellerini temel alarak gerçekçi bir tahmin yapabiliriz.

 

FPV + Mavic sayısını 2 katına çıkarmak

→ Ön cephedeki durum farkındalığı artar
→ Rus topçu yerleri daha hızlı bulunur
→ Yerel üstünlük artar

Ancak stratejik ve geniş alan hareketlerinin çoğunu yine göremez.

Kapatılan açık: yaklaşık %15–20

 

Tüm cephe boyunca dron yoğunluğunu 3–4 kat artırmak

Bu durumda:

✔ Topçu bataryalarının keşfi hızlanır
✔ Rus mevzi değişimleri daha erken fark edilir
✔ EW bölgeleri daha net görülebilir
✔ Mini taarruz planları daha hızlı bozulabilir

Ama:

❌ Yine derin lojistik hatları göremez
❌ Zırhlı birliklerin 50–100 km gerideki hareketi görülmez
❌ Geniş ölçekli taktik hazırlıkları kaçırılır

Kapatılan açık: %25–30

 

“Aşırı yüksek dron yoğunluğu” (5–8 kat artış)

Teorik olarak mümkün ama pratikte sorunlu:

  • EW (elektronik harp) dron kayıplarını çok artırır
  • Operatör sayısı yetişmez
  • Batarya / yedek parça / eğitim yükü aşırı artar
  • Rus hava savunması uyum sağlar
  • Doygunluk saldırılarının etkisi düşer

Bu durumda bile:

Kapatılan açık: maksimum %35–40

Yani en iyi senaryoda bile uydu açığının yarısı bile kapatılamaz.

 

Neden %40’tan fazla kapatılamıyor? (Kritik nokta)

Çünkü dronlar:

✔ 20 km ileri gidiyor

✘ 200 km ileri gitmiyor

✔ Birkaç hedefi görüyor

✘ 50.000 km²’yi tarayamıyor

✔ Düşük irtifa ve dar görüş açısı var

✘ Geniş alan stratejik hareketi göremez

Uydu istihbaratının en güçlü olduğu yerde, taktik dron “kör” kalır.

 

Gerçek saha deneyimi ne diyor?

2024–2025 cephe analizlerinden çıkan net sonuç:

Taktik dronlar cepheyi daha “keskin” yapar; ama uydular cephenin arkasını “görür”.

Uydu desteği gidince:

  • Ukrayna artan dron sayısıyla ön cepheyi iyi idare eder
  • Ama cephe gerisi hazırlıklarını görmekte zorlanır
  • Rusya manevra ve yığınak avantajı kazanır
  • Bu avantajı dron sayısını artırarak tamamen sıfırlamak mümkün değildir

 

Sonuç:

Ukrayna taktik dron sayısını artırarak kaybın en fazla %25–40’ını kapatabilir; geri kalan “geniş alan istihbarat açığı” dronlarla kapanmaz.

 

UYDU DESTEĞİ KESİLİNCE UKRAYNA SAVUNMA HATLARI, SİPER SAVAŞI VE TOPÇU DENGESİ

 

1. Savunma hatlarının genel durumu nasıl etkilenir?

Şu anki durumda Ukrayna savunma sistemi kabaca şöyle çalışıyor:

  1. Stratejik seviye:
    • ABD + Avrupa uyduları → nerede birlik yığınağı var, nerede saldırı hazırlığı var, hangi cephe “riskli”.
  2. Operatif seviye (cephe hattı genişliği 50–100 km):
    • Uydu + İHA + kara istihbaratı birleştirilip, hangi sektöre daha fazla birlik / topçu / dron yollanacağına karar veriliyor.
  3. Taktik seviye (siper hattı 0–20 km):
    • FPV/Mavic dron, gözlemci, kısa menzilli radar ile anlık savunma.

ABD uydu desteği ortadan kalktığında:

Stratejik seviye:

  • Rusya’nın büyük çaplı yığınak ve yeni taarruz eksenlerini erken fark etmek zorlaşır.
  • Ukrayna savunma hatları:
    • Doğru yere önceden tahkimat yapma
    • Zayıf bölgeyi önceden güçlendirme
      konusunda gecikmeli tepki veren konuma düşer.

Operatif seviye:

  • “Hangi cephe parçası yakında ısınıyor?” sorusuna cevap daha geç bulunur.
  • Rezervlerin doğru yere kaydırılması saatler–günler bazında gecikebilir.
  • Bu da Rusya’ya yer yer lokal sayısal ve ateş gücü üstünlüğü kurma imkânı verir.

Taktik seviye:

  • Siperin tam önündeki 3–10 km alanda, taktik dronlar ve yer sensörleri hâlâ çalıştığı için,
    gündelik siper savaşının mikro düzeyi tamamen çökmez.
  • Ama “üst kademeden gelen uyarı” eksildiği için,
    siper hattı zaman zaman hazırlıksız yakalanma riski taşır.

 

Siper savaşı dinamiği nasıl değişir?

Bugünkü siper savaşında Ukrayna,

  • Dron gözetlemesiyle yaklaşan piyadeyi/araçları erken görmeye
  • Topçu ve havanları hızlı yönlendirmeye

  • Geniş alan uyarılarıyla (“şu sektörde zırhlı yığılıyor”) moral ve hazırlık sağlamaya güveniyor 

     

Uydu desteği kesilince:

✔ Siperin hemen önündeki düşman hareketlerini dron yine görür.

→ Mikro taktik savunma (örneğin bir saldırı mangasının bastırılması) devam eder.

✘ Ama düşmanın:

  • Ne kadar kuvvet topladığı,
  • Arkada kaç dalga yedek tuttuğu,
  • Yan kanattan dolanma niyeti olup olmadığı

gibi sorulara cevap daha az olur.

Bu neye yol açar?

  1. “Sürpriz yoğun saldırı” riski artar
    • Rus tarafı, bir sektöre beklenenden daha fazla birlik yığarak,
      ilk dalgada siper hattını kırma şansını artırır.
  2. Ukrayna siperlerinin rotasyon planı zorlaşır
    • Normalde, uydu + istihbarat destekli “en riskli sektör” bilgisiyle, yorgun birlikleri daha az riskli bölgelere kaydırmak mümkün.
    • Bu bilgi zayıflayınca, bazı birlikler uzun süre yüksek baskı altında kalabilir.
  3. Mühimmat planlaması bozulur
    • Nerede büyük taarruz beklendiği net değilse,
      topçu mühimmatının hangi sektöre aktarılacağı da belirsizleşir.

Toparlarsak:
Siperin kendisi yıkılmaz; fakat siper savaşının “ritmi” (nerede, ne zaman, ne kadar baskı) Ukrayna aleyhine bozulur.

 

Topçu dengesi nasıl kayar?

Burada asıl kritik nokta budur.

Ukrayna topçusunun bugün avantajları:

  • ABD + Avrupa uyduları → Rus topçu mevzileri + lojistik depolarının tespiti
  • Dronlar → hassas hedef belirleme
  • Karşı batarya radarları → ateş eden bataryanın yerini bulma

 

Uydu desteği kesilince neler olur?

1) Rus topçu mevzilerini erken bulma zorlaşır

  • Topçu bataryaları genelde cepheden 10–30 km geride konuşlanır.
  • Bu mesafe, her zaman taktik dron menzilinin güvenli alanında değil.
  • Uydu istihbaratı bu bataryaların genel konuşlanma bölgelerini veriyordu.
  • Bu bilgi azalırsa:
    • Ukrayna topçusu daha çok “ateş ettikten sonra radar/dron ile bulma” yöntemine kalır
    • Bu da Rus topçusunun ilk salvo avantajını artırır

            

2) Rus topçu bataryalarının “hayatta kalma süresi” uzar

  • Şu an: ateş eden Rus bataryası, radar + uydu/Dron kombinasyonuyla nispeten hızlı bulunuyor.
  • Uydu yoksa:
    • Bir kısım batarya “gizlenip” daha fazla salvo atabilir
    • Topçu düellosunda Rusya’nın elinde daha fazla süre olur.

            Bunun pratik sonucu: Cephe hattındaki Ukrayna birlikleri daha uzun süre topçu baskısı altında kalır.

 

3) Ukrayna topçu hedef önceliklerinde hata payı artar

            Normalde:

  • Stratejik/operatif istihbarat ile
    • “Şu bölgede yeni birlik yığınağı var, burayı daha çok dövelim” deniyor.

            Uydu desteği kesilince:

  • Bu “öncelik listesi” daha çok taktik gözleme dayanır.

  • Bu da yanlış hedefe yoğun ateş riskini artırır.

     

4) Savunma hattı / topçu dengesi ne oranda değişir?

            Burada sayılar kaba tahmindir, ama genel tabloyu görmekte işe yarar.

            Savunma hatları açısından:

  • Erken uyarı ve doğru yer güçlendirme kapasitesi:
    → %40–50 zayıflar
  • Siperin önündeki anlık mikro savunma (FPV, Mavic, küçük topçu reaksiyonu):
    → %0–15 civarında zayıflar (çoğu aynen devam eder)

  • Genel cephe dayanıklılığı (doğru yere rezerv, tahkimat, mühimmat kaydırma):
    → %20–30 zayıflama beklenebilir.

     

    Topçu dengesi açısından:

  • Rus topçu bataryalarını erken tespit ve bastırma:
    → %40–60 zayıflar
  • Ukrayna topçu kayıpları / baskı süresi:
    → Rus lehine %20–30 artış

  • Rusya’nın topçu ateşi yoğunluğunu artırma imkânı:
    → Özellikle bazı sektörlerde belirgin artış (net rakam vermek zor ama “hissedilir düzeyde”).

     

5) Dronlar bu tabloyu ne kadar toparlar?

Taktik dron sayısı artırılırsa:

  • Ön cepheye yakın topçu mevzileri ve EW noktaları daha sık tespit edilir
    • Ancak derinlikteki topçu, lojistik ve yığınak hareketleri hâlâ eksik kalır.

            Bu yüzden:

  • Siper önünde → dron takviyesiyle açık kısmen kapanır

  • Cephe gerisinde → uydu açığı kapanmaz,
    Rusya orada avantajını korur.

     

6) Tek cümlede özet

Uydu desteği kesilirse Ukrayna’nın siper hatları günlük taktik düzeyde ayakta kalır, ama topçu baskısı artar, savunma hatlarının doğru yerde ve zamanda güçlendirilmesi zorlaşır; bu da uzun vadede topçu dengesinin ve inisiyatifin Rus tarafına kaymasına yol açar.

 

STARLİK'İN AVRUPALI ALTERNATİFLERİ 

 

Yukarıda, Elon Musk'ın patronu olduğu Starlink'i Başkan Trump'ın Ukrayna'da kestirebileceğinden bahsettik. Şimdi onun kesilmesi halinde yerine Ukrayna ne koyar; onu analiz edelim. 

(Not: 2025 yazında Elon Musk'ın Ukrayna'da Starlink erişimini kestiğine dair haberler çıktı, fakat Starlink, birkısmı teknik aksaklıklardan kaynaklanan nedenlerle, düzensiz de olsa Ukrayna'da hizmete devam ediyor.)

 

Ukrayna ve Avrupa’da Starlink’in yerini kısmen tutabilecek birkaç alternatif var.

❌ Ama hiçbiri Starlink’i tam ikame edemez.

İkame kapasitesi toplamda en fazla %30–40 civarında olur.

Şimdi bunu sistemli şekilde anlatalım:

 

Avrupa’nın Starlink’e en yakın alternatifi: OneWeb (İngiltere + Hindistan)

✔ OneWeb: Gerçek bir LEO (Low Earth Orbit - alçak yörünge) internet takımyıldızı

  • 630+ uydu (karş. Starlink: 6000 civarı uydu)
  • LEO: 1200 km irtifa
  • Kapsama Avrupa + Ukrayna bölgelerinde çok iyi
  • Düşük gecikme
  • Bölgesel askeri kullanım için uygun

❌ Eksikleri:

  • Starlink kadar yoğun uydu yok, kapasite daha düşük
  • Terminal sayısı az
  • Saha elektroniği Starlink kadar “savaş alanına uygun” değil
  • Anten yönlendirmesi daha kritik
  • Fiyat/erişim Ukrayna için sınırlı
  • EW (jammer) dayanımı Starlink kadar kanıtlanmış değil

İkame gücü:
→ ~%20 civarında (Starlink’in yerini tamamen dolduramaz, ama işe yarar.)

 

Avrupa Birliği’nin gelecekteki sistemi: IRIS² (2027’den sonra)

✔ AB’nin kendi askeri uydu internet projesi

  • LEO + MEO + GEO karma takımyıldız
  • Jammer dayanımı yüksek
  • Kriptolu askeri iletişim
  • Avrupa ordularına özel bant

❌ Büyük sorun:

  • Yaygın kullanım 2027–2028’den önce beklenmiyor.
  • Yani şu anda Starlink’i ikame edemez.

Bugünkü ikame gücü:
→ 0% (daha kurulmadı)

Gelecekte:
→ Starlink’in %50+ ikamesi olur.

 

3) Fransa’nın özel askeri uydu link sistemleri (Syracuse vb.)

✔ NATO askeri iletişim için güçlü

  • GEO-band askeri uydular
  • Çok güvenli
  • Kriptolu
  • Avrupa genelinde destek

❌ Problemler:

  • GEO olduğu için gecikmesi yüksek (600 ms civarı)
  • Dron kontrolü, FPV gibi düşük gecikmeli işlere uygun değil
  • Terminaller büyük, sahra için ideal değil

İkame gücü:
→ Sadece “arka hat komuta iletişimi” için → %5–10
→ Taktik dron iletişimi için → neredeyse %0

 

(GEO: Geostationary Earth Orbit – Durağan Dünya yörüngesi-; yeryüzünden 24.000 km yukarıda dönen bir uydu bir turunu 24 saatte tamamlar; yani dünya ile aynı sürede. Bu nedenle dünyadan bakıldığında gökte bir noktada asılı durur gibi görünür. Bu, uydu haberleşmesi açısından avantaj ve dezavantajlar sağlar. Sabit bir çanak antenle bu uydu sinyalini yakalayıp alabilirsiniz. TV yayın uyduları genellikle böyledir. Bu nedenle çatılardaki bildiğiniz hareketsiz çanak antenler uydu sinyalini alır. Bir başka avantaj da 3 tane uydunun tüm dünyayı kapsamaya yetmesidir. Dünya etrafında bir büyük hayali üçgenin köşelerinde duran bu uydular hem birbirlerini görür, hem de herbiri dünyanın 1/3'lük bölümü tarafından görülür ve sinyalleri alınır.

Dezavantajları: Uzaktadırlar, bu nedenle sinyal alış-verişi gecikir (0.5 saniye civarı).  Bir TV yayını için bu gecikme önemsizdir; ama çift yönlü haberleşmede, özellikle taktik-askeri haberleşmede bu gecikme sorun çıkarabilir. Yine uzaklık nedeniyle uyduya sinyal göndermek için daha güçlü yer istasyonuna ihtiyaç vardır; bu da yer alıcı-vericisini büyütür ve seyyar yer istasyonunun hareket imkanlarını kısıtlar)

 

4) İridyum / Thuraya / Inmarsat gibi klasik uydu telefon sistemleri

✔ Komuta personeli, koordinat aktarımı, acil iletişim için kullanılabilir

✔ Jammer’a karşı daha dayanıklı bazı modeller var

✔ Terminaller küçük

❌ Ama:

  • Bant genişliği çok dar
  • Video aktarımı mümkün değil
  • Dron savaşında gerekli olan yüksek bit hızı yok
  • Gecikme çok yüksek (GEO sistemlerde)

İkame gücü:
→ Dron iletişim ağı için %0–5
→ Temel ses/data için %10

 

5) Türkiye / Polonya / Baltık ülkelerinin RF “mesh” taktik ağları

(Bu kategoriyi NATO tatbikatlarından biliyoruz)

✔ Taktik saha birimleri için önemli

  • Drone operatörleri arasında yerel mesh ağ kurulabiliyor
  • 5–20 km alanda sağlam iletişim
  • Yere dayalı sistem → jammer’a karşı dirençli

❌ Eksikler:

  • Starlink gibi ulusal çapta değil
  • Yüksek bant genişliği yok
  • Sadece taktik seviyede çalışır
  • Stratejik video aktarımı yapamaz

İkame gücü:
→ Yerel dron ağlarında %10–15
→ Genel Starlink yerine → yetersiz

 

6) Ukrayna Starlink giderse tamamen çaresiz mi?

Hayır.

Ukrayna’nın elinde:

  • OneWeb
  • Avrupa askeri iletişim uyduları
  • Iridyum / Inmarsat
  • Kara bazlı fiber + mikrodalga linkler
  • RF mesh taktik ağlar
  • Jammer dayanımlı yeni mesh ağ sistemleri (örneğin “Kropyva 2.0” ve Baltık kökenli sistemler)

Ama ana problem şurada:

❗ Hiçbiri Starlink’in sağladığı 6 özelliği aynı anda veremiyor:

LEO düşük gecikme

Çok yüksek bant genişliği

Binlerce terminal

Taşınabilirlik

Jam’e karşı dayanıklılık

Gerçek zamanlı yüksek çözünürlüklü video aktarımı

Starlink → bu 6 kriteri birlikte veren tek sistem.

 

7) Tüm alternatifler bir araya gelse Starlink’in ne kadarını ikame eder?

Taktik seviye dron ağı

→ %20–30 ikame edilir

Topçu koordinasyonu

→ %30–40 ikame edilir

Stratejik/operatif komuta bağlantısı

→ %60–80 ikame edilir (çünkü burada geniş bant değil güvenlik önemli)

Video aktarımı / dron keşfi

→ %20 civarı (Starlink olmadan zor)

Uzun menzilli dron saldırılarının koordinasyonu

→ %30 civarı (daha yavaş ve riskli olur)

 

Sonuç:

Ukrayna ve Avrupa Starlink’in tamamen yerini tutamaz; en iyi ihtimalle %30–40 civarında ikame edebilirler. Starlink’in sağladığı yüksek bant genişliği + düşük gecikme + jammer dayanımı kombinasyonu şu an dünyada başka hiçbir sistemde yok.

Starlink için önemli not: Hiçbir dronun üzerinde Starlink bağlantısı yoktur. Dron kendi kontrol odasına radyo (RF) ya da fiber optik lif ile bağlanır. Ama bu odalardan oluşan dron savunma sistemi ve bunlara bilgi sağlayan uydu istihbarat sistemi ile genel karargah arasındaki hızlı bilgi akışını Starlink sağlar; onun önemi buradadır. Starlink kesilirse geri kalan daha mahdut haberleşme imkanları savunma koordinasyonunu zayıflatır, geciktirir. Ukrayna'nın (avantajı olan) saldırılara çevik cevap verme imkanları zayıflar. 

 

AMERİKA DRONLARA GPS YARDIMINI DA KESEBİLİR Mİ?

 

O zaman yerine geçecek başka sistem var mı? Trump GPS desteğini gerçekten kesebilir mi?

✔ Evet, teknik olarak mümkün.

ABD askeri GPS sistemi Pentagon tarafından yönetiliyor, yani:

  • Askerî hassas modun (P(Y), M-code) erişimi
  • Bölgesel sinyal gücü ayarlaması
  • Anti-jam korumaları
    hepsi ABD’nin kararıyla kısıtlanabilir.

 

Ama kritik nokta şu:

❗ Ukrayna zaten ABD'nin “askeri GPS” modunu kullanmıyor.

Herkes gibi sivil GPS (L1 C/A) sinyalini kullanıyor.

Bu sinyal:

  • Küresel
  • Şifreli değil
  • Herkese açık
  • ABD bunu kapatırsa tüm dünya etkilenir (telefonlar, uçaklar, gemiler, şirketler…)

Bu yüzden ABD’nin küresel sivil GPS sinyalini kapatması mümkün değil
→ dünya ekonomisine zarar verir.

Ne yapabilir?

ABD sadece Ukrayna bölgesine yönelik hassasiyeti azaltabilir, örneğin:

  • Sinyal gücünü hafif düşürmek
  • Anti-jam özelliklerini azaltmak
  • Bazı düzeltmeleri kapatmak

Bu mümkündür ama çok radikal bir adım olur. Muhtemelen Ukrayna'nın komşu ve Batı ittifakı içindeki kimi ülkeleri de (Polonya, Romanya gibi, hatta belki Türkiye) bundan etkilenir ve bu ABD'ye çıkaracağı  siyasi külfet nedeniyle istenmez. 

 

Herşeye rağmen GPS sinyalinin kesildiğini varsaysak, ki bu dediğimiz gibi çok düşük ihtimaldir, GPS'i ikame edecek başka sistemler vardır, ve zaten dron operasyonu da %90-95 oranında GPS'siz çalışabilir. Konuyu uzatmamak için bu kadarla yetinelim. 

 

ARA ÖZET

  1. Amerikan yardımının kesilmesi halinde Ukrayna stratejik hava bombardımanı devam eder.
  2. Taktik savaş alanı FPV dron faaliyeti devam eder
  3. Gerideki hareketli hedeflere (15-20 km cephe gerisi ) müdahale yavaşlar, ama bitmez. Bu ise Rus "et dalgaları" ile saldırı taktiğine karşı Ukrayna dron savunmasını pek kırmaz. Dronlara "salkım bombaları" yüklenir ve taktik savunma devam eder.. 
    (Salkım bombası: Birçok küçük bombadan oluşan bomba. Atıldığında dağılarak çok sayıdaki küçük bomba geniş arazi üzerine saçılır. Araziye yayılmış piyade ve zırhsız hedeflere karşı çok etkilidir.)

 

UKRAYNA’NIN AWACS (HAVA UYARI VE KONTROL) SİSTEMİ VAR MI, ORTA DERİNLİK HEDEFLERE ETKİSİ NEDİR? 

 

2024'e dek Ukrayna'nın bir AWACS sistemi yoktu.

  • NATO’nun E-3 AWACS’larına (Polonya/Romanya üzerinde turlayan)
  • Kendi yer radarı + S-300/Buk/F-16 ağına

dayanıyordu.

Ama 2024’te İsveç iki adet Saab 340B AEW&C (ASC 890) vereceğini açıkladı ve 2025 içinde en az birinin Ukrayna’da uçmaya başladığı yazıldı. Bunlar fiilen “mini-AWACS” sayılır. 

Yani bugün için:

  • NATO AWACS (E-3) → Ukrayna hava sahasının dışından, ama tüm cephe için “büyük hava resmi” veriyor.
  • Ukrayna envanterinde Saab 340 AEW&C → Ukrayna hava kuvvetlerine doğrudan bağlı, daha taktik/operatif hava resmi sağlıyor.

Orta derinlikte ne işe yarar?

Bu uçaklar esas olarak hava hedefi için:

  • 200–400 km mesafede
    • Rus savaş uçakları (Su-34, Su-35 vs.)
    • Helikopterler
    • Büyük İHA’lar
    • Seyir füzeleri (irtifaya bağlı)

ile ilgili “hava resmi” çıkarır; yer hedefi görmek için tasarlanmamışlardır.

Dolayısıyla:

  • Orta derinlik “hava hedefleri” (örneğin 50–200 km geride uçan bombardıman uçakları, helikopterler)
    → AWACS sayesinde daha erken tespit edilir, F-16/MiG-29’lara hedefleme yapılır, SAM’lerin (Patriot, NASAMS vs.) “hangi sektöre bakacağı” daha iyi organize edilir.
  • Orta derinlik “kara hedefleri” (topçu, zırhlı kol, konvoy vs.)
    → AWACS bunları ancak çok kaba şekilde, varsa GMTI moduyla görebilir;
    ayrıntılı tespit hâlâ dron + uydu + yer istihbaratının işidir.

Özet:

Ukrayna artık fiilen AWACS’a sahip; bu, Rus hava faaliyetini orta derinlikte daha iyi görmesini sağlıyor,

 

UKRAYNA’NIN YERDEKİ “5. KOL” FAALİYETİ, ORTA DERİNLİK HEDEF BELİRLEMEDE NE KADAR ETKİN?

 

Burada kastedilenler:

  • İşgal altı bölgelerdeki Ukrayna yanlısı partizanlar
  • Rusya içindeki HUR (Ukrayna Askeri İstihbaratı) ile çalışan hücreler
  • “Atesh” gibi yarı-örgütlü ağlar, ray sabotajları, depo/rafineri hedeflemeleri vb.

Açık kaynaklara göre bu ağlar işgal altı Ukrayna’da ve Rusya içinde:

  • Demiryolu sabotajı (askeri sevkiyat geciktirme)
  • Yakıt ve mühimmat depoları, fabrikalar, radar/İHA tesisleri hakkında bilgi toplama
  • Bazı durumlarda Ukrayna topçu/dron saldırıları için koordinat/konum bildirme yapar

“Orta derinlik” (15–50 km cephe gerisi + Kırım ve Rus içi kilit hatlar)

için çok değerli HUMINT (insan istihbaratı) kaynağıdırlar.

 

Etkinliği ne düzeyde?

Sayısal bir yüzde vermek imkânsız ama şu kadarını söylemek mümkün:

  • Bazı hassas saldırılar (örneğin belli bir ray hattı, belirli bir fabrika, belli bir komuta binası)
    için partizanların sağladığı konum / içeriden fotoğraf / vardiya bilgisi kritik olabilir.
  • ISW, Kyiv Independent vb. kaynaklar, özellikle Kırım ve işgal altı Güney Ukrayna’daki demiryolu & depo saldırılarında partizan istihbaratının kilit rol oynadığını sık sık yazıyor.
  • Rus tarafında da, FSB’nin çeşitli davalarında, Ukrayna adına ray sabotajı planladığı iddia edilen kişilere 10–14 yıl arası hapis cezaları verildiğini görüyoruz; bu da Moskova’nın bu ağları ciddi bir tehdit olarak gördüğünü gösteriyor.

Ama:

  • Bu ağlar çok riskli, sık sık deşifre oluyor;
  • Coğrafi kapsama yamalı bohça gibi: Bazı bölgelerde yoğun, bazılarında hemen hiç yok;
  • “Sürekli, her yerde, her hareketi izleyen bir 5. kol” değil; daha çok noktasal, fırsatçı ve operasyon bazlı çalışıyorlar.

Orta derinlik için nerede güçlüler?

  • Kırım, Melitopol–Tokmak–Berdiansk hattı, Mariupol çevresi, bazı büyük Rus şehirleri ve ana demiryolu koridorları
    → Burada partizan + HUR ağı, uydu/dron bilgisini tamamlayan önemli bir katman.
  • Çok ileri Rus içi (Sibirya, Uzak Doğu)
    → HUR’un ara sıra ray sabotajı yaptığı görülüyor ama bu artık daha çok “stratejik yıpratma”, günlük hedefleme değil.

Özet:

Ukrayna’nın “5. kol” ağı, orta derinlikte uydu ve dron istihbaratına ciddi katkı yapıyor,
ama coğrafi olarak sınırlı, riskli ve tamamen onlara yaslanılamaz;
dron + uydu + elektronik istihbaratı tamamlayan, noktasal bir kuvvet çarpanı gibi düşünmek lazım.

  • Ukr. AWACS → havadaki orta-derin hedefleri (uçak/füze/İHA) daha iyi görüp F-16 + SAM’leri koordine ediyor;
  • 5. kol / partizan ağı → özellikle işgal altı ve Rus içindeki orta-derin kara hedefleri için “göz-kulak” işlevi görüyor, ama yama yama ve riskli.

Ukrayna tarafı FPV + salkım başlık + HUMINT + kısmi AWACS/uydu desteği ile hâlâ ciddi bir savunma hattı kurabiliyor.

 

YENİ NESİL VE UZUN MENZİLLİ FİBER OPTİK DRONLAR

Fiber optik dronlardan daha önce bahsettik. Özellikleri video ve komut sinyallerinin fiber optik bir lif içinden iletilmesi, bu nedenle karıştırıcı (jammer) etkisine kapalı olması ve radyo sinyali de yaymadığı için tespitinin güç olması idi. En yeni modelleri 50 km menzile dek çıkabiliyor. Konumuz açısından önemli olan ise, yakında bunların daha ileri modellerinin 100 – 150 km menzile dek çıkacak olması. Bu da neredeyse orta menzilli füze erişimine denk. Şu an 50 km uzunluğundaki bir fiber optik lif balyası 450-700 gr arası ağırlıkta. Buna göre 100 km lif 1kg'dan biraz çok, 150 km ise 2 kg.dan az olur. Bu ağırlıkları bir dron rahatça taşıyabilir. 100 – 150 km uzunluktaki bir lifin makaradan boşalırken dolaşması ve kilitlenmesi tehlikesine karşı birden çok birbirine ekleme makara teknolojisi geliştirildi ve halihazırda kullanımda. 

 

Konumuz açısından bu dronların önemine gelince: Asıl kritik değişim ne olur?

Eğer 100 km fiber-optik kamikaze dronlar yaygınlaşırsa (150 km – mümkün, ama FPV değil mini-kamikaze İHA sınıfı olur):

  • Rus EW (elektronik savaş) sistemi tamamen baypas edilir.
  • Orta derinlik (10–40 km) değil, derin taktik zon (50–100 km) artık güvenli olmaz
  • Pantsir / Tor gibi sistemler dronları tespit etmekte zorlanır
  • Topçu, radar ve komuta araçları 100 km'den geriye çekilmek zorunda kalır
  • Rus “derinlikte kalabalıklaşma” (cepheden orta uzaklığa asker, cephane, savaş aracı yığma) kabiliyeti biter.
  • Ukrayna ilk kez SEAD/DEAD benzeri bir bastırma yeteneği kazanır. 

(SEAD/DEAD: Suppression and Destruction of Enemy Air Defenses = Düşman hava savunmasını bastırma ve yoketme )

Bu da savaş doktrinini değiştirir. 150 km teknik olarak yapılabilir ama FPV değil, mini-İHA sınıfına geçer. 100 km’lik ve daha uzun menzil versiyonlar sahaya girerse cephe gerisi artık güvenli olmaz ve EW (Elektronik Harp) tamamen etkisizleşir.

Hangi ülkeler bu 100 km+ fiber-optik uzun menzilli dron teknolojisini geliştirebilir, Ukrayna bu konuda ne yapıyor?

ABD, Çin, Rusya (f.optik dronları ilk icat edip savaşa sokan oydu), İsveç, Fransa, Almanya bu konuda atılımlar yapıyor.

Ukrayna bu konuda ne yapıyor?

Seri üretim hedefi:

  • Ukrayna’da “20’den fazla yeni fiber-optik kontrollü dron modeli” devreye alındı.
  • 11’ten fazla işletme bu üretime katılmış durumda.
  • Ukrayna’da “41 km menzilli fiber-optik FPV dron” duyuruldu.
  • Ayrıca 2025 ve sonrası için “~100 km menzil” hedefli sistemler geliştiriliyor. Ancak Ukrayna bu teknolojiyi 2026-2027'de geliştirebilir. Yıllık 4 milyon adet dron üretiminin %10'unu bu yeni teknolojiye ayırsa yılda 400.000 adet uzun menzilli fiber optik dron üretebilir ve bununla 100-150 km orta menzil üzerinde hava üstünlüğü kurar. Bununla da taktik hedefler için uydu bağımlılığı önemli ölçüde biter. (Tabi aynı imkan Rusya'nın elinde de var. Sonuçta sayı üstünlüğü etkili olur). 

 

SONUÇ VE DÜŞÜNCELER

Açık kaynaklardan bilgilenerek ve OpenAI yardımıyla, modern savaş literatüründe "istihbarat lojistiği" (intelligence logistics) denen bir kavram bağlamında uzunca konuştuk. 2. Dünya Savaşı'nın büyük komutanlarından Gen. Omar Bradley'in "lojistik" ile ilgili söylediklerine biz de "istihbarat lojistiği" (intelligence logistics) açısından yaklaşmaya çalıştık. Hayli geniş bu konu ancak bu kadar özetlenebilirdi. Bu geniş konuyu incelememizin nedeni, başta da belirttiğimiz gibi, ABD başkanı Trump'ın Ukrayna'yı yenilgi içinde bir barışa (ya da teslimiyete) zorlamak için ortaya attığı barış planıdır. Ukrayna cumhurbaşkanı Zelenski bu planı olabildiğince yumuşak ifadelerle reddetmiş ve halka yaptığı konuşmasında "Ukrayna'nın şerefini ya da en iyi müttefikini kaybetmek" seçeneğiyle karşıkarşıya olduğunu söylemişti. Gerçi bu satırlar yazılırken ABD başlangıç teklifinden Ukrayna lehine bazı değişiklikler yapmışsa da bu kez Rusya'nın bunu kabul edip etmeyeceği belli değil. Rus lider Putin'in savaşı açarken ilk amacının Ukrayna'yı tamamen haritadan silmek ve "faşist hükümetini" (!) iktidardan indirmek olduğu hatırlanırsa savaşı durdurması için pek şans olmadığını düşünmek makul olsa gerektir. 

Eğer Ukrayna Trump'a rağmen savaşa devam kararı alırsa muhtemelen cumhurbaşkanı Zelenski buradakine benzer bir rapora dayanarak kararını verecek.

O zaman Ukrayna daha kısıtlı imkanlarla,  Avrupa'nın kendine sunduğu yardımlar muvacehesinde ve kendi savaş ve dron sanayiine güvenerek çarpışmak zorunda kalacak. Son 1 yıldır Trump'ın maddi yardımları kesmesi nedeniyle zaten sadece Avrupa yardımıyla savaşıyordu. (MAXAR şirketine ait uydulardan alınan destek de uzun süredir kesikti). Ruslar buna rağmen son 1 yılda cephede kayda değer başarı elde edemediler. 

Bu zor tecrübeden bağımsız savunma gücü ve sanayiini kurmak isteyen birçok ülke gibi Türkiye'nin de çıkaracağı çok dersler ve alacağı örnekler vardır. 

Kaynaklar: 

(İnternet kaynakları için 28.11.2025 tarihi esastır)

 

Facebook'ta Paylaş Twitter'ta Paylaş Whatsapp'ta Paylaş Telegram'da Paylaş

Yeni yorum ekle

Metin biçimleri hakkında

Plain text

  • Hiç bir HTML etiketine izin verilmez
  • Web sayfası adresleri ve e-posta adresleri otomatik olarak bağlantılara dönüşür.
  • Satır ve paragraflar otomatik olarak bölünür.
KONTROL
Bu soru bir bot (yazılımsal robot) değil de gerçek bir insan olup olmadığınızı anlamak ve otomatik gönderimleri engellemek için sorulmaktadır.