Onikişubat 2073: Kahramanmaraşın Kurtuluşu ve Kuruluşu

Muhterem hemşehrilerim,

Bugün şehrimizin kurtuluşunun yüz elli üçüncü, büyük depremden sonra yeniden kuruluşunun ellinci sene-yi devriyesidir.

Bugün sizlere Kahramanmaraş’ın ilk kadın belediye başkanı olarak hitap eden bu kızkardeşinizi enkaz altından kendi ellerinizle çıkardığınızda üç yaşında bir çocuktum. Deprem anı hatıralarımda ve hayalimde pek siliktir. Tamamını kaybettiğim aileme dair çok az şey hatırlıyorum.

Aynı gün içinde aynı bölgede yaşanan iki büyük deprem ve sayısız artçıları o günlerde asrın felaketi olarak adlandırıldı. Esasen asrın felaketi deprem değil apartman sevdası idi. Onun da kökeninde asırların felaketi dünya sevgisi vardı.

Kıymetli hemşehrilerim,

Sizler bugünden bir buçuk asır önce kendi kendinizi Fransız işgalinden kurtarmak suretiyle Kahramanlık unvanına ve istiklal madalyasına liyakat kesbettiniz. Yine bugünden yarım asır önce de büyük ölçüde kendi imkanlarınızla enkaz altından kalkıp silkinerek bu yeni şehri inşa ettiniz.

O günkü cumhurbaşkanımız merhum Recep Tayyip Erdoğan’ın öncülüğünde dünya tarihinde eşi benzeri görülmemiş bir iş başardınız. Kendi kendini kurtararak istiklal madalyalı tek şehir olduğunuz gibi, kendi kendinizi yeniden inşa ederek torunlarınıza sapasağlam bir şehir, insanca yaşanacak bir medeniyet abidesi yükselttiniz.

Sevgili Kahramanmaraşlılar,

Mülk Allah’ındır. Mülkiyet izafi ve geçicidir. Bugün sahip olduğunuzu zannettiğiniz mal ve mülkleriniz birer devremülk gibidir.

Yunus Baba’nın 15 asır önce buyurduğu gibi:

“Mal sahibi mülk sahibi / Hani bunun ilk sahibi

Mal da yalan, mülk de yalan / Var biraz da sen oyalan!”

Siz bu sırra vâkıf olarak elli sene evvel mülkiyetten feragat ettiniz. Ursula Le Guin’in Mülksüzler’i gibi mülkiyeti tamamen iptal etmeseniz de askıya aldınız ve mülkiyetin izafiyetini kabul ettiniz. Yasa çıkararak mülkiyeti taşıdınız.

Bugün Elif Yolu olarak bildiğiniz birinci cadde o zamanlar Kuzey Çevre Yolu diye anılıyordu. Siz Elif Yolu’nu şehrin alt sınırı olarak kabul edip kuzeye doğru, doğu-batı aksında altı cadde daha açtınız. Yeni şehrin yirmi dört mahallesinin ulaşımını temin eden on iki fünikülerin yapımına 2023 yılının 29 Ekim’in de başlandı ve tam bir yıl sonra açılışları yapıldı. Tarihler 12 Şubat 2025’i gösterdiğinde bugün bir akropolü andıran, eski Mardin’e benzetilen Yeni Kahramanmaraş’ta son çivi de çakılmış bitmişti.

Yeni şehrin yirmi dört mahallesinde yaşayan nüfus yüz bini çoktan aştı. Yeni şehrin merkezi ısıtma sistemlerinin borularını caddelerin altından geçirdiğimiz ve adeta alttan ısıtma sistemi gibi tasarladığımız için kar yağdığında kapanmaz ve yollarımız asla buz tutmaz.

Kardeşlerim,

Bu kutlu günden tam doksan yıl önce 12 Şubat 1960 Çete Bayramı’nda merhum şehit Başvekil Adnan Menderes şehrimizi teşrif etmişti. Menderes, Maraş evlerininin Kıbrıs Meydanı’na kadar inmiş olduğunu görünce üzüntüsünü yaklaşık olarak şu kelimelerle ifade etti:

“Eyvah, bu şehri mahvetmişler! Şehrin dağda kurulması ve kendine mahsus ulaşım vasıtaları bulunması icap ederdi.”

Muhtemelen bu konuda çalışmalar da başlamıştı. Zira büyük ninem, UNESCO tarafından 2021 yılında “yaşayan kültür hazinesi” ilan edilen Masal Anası Fatma Önkol, çocukluğunda 1960 yılında Hartlap Köyüne yol mühendislerinin geldiğini, günlerce ölçüm yaptıklarını ve buradan büyük bir yolun geçeceğini söylediklerini anlatırmış. Muhtemelen bir otoyol yapılacaktı ve şehir de kuzeye taşınacaktı. Ama aynı yılın Mayıs ayında ihtilal yapılınca bütün projeler akamete uğradı.

Menderes’in hayal ettiği kuzeyde, Ahir Dağı’nın eteklerinde ve göğsünde bir Kahramanmaraş’ı inşa etmek Cumhuriyetin yüzüncü yılında Erdoğan’a nasip olmuştur. Bugün biz memlekete çivi çakanları rahmet ve minnetle anıyoruz.

Memleketimin güzel insanları, Kız kardeşlerim, Erkek kardeşlerim,

Sizler Fransızlara karşı küçük cihadı kazanarak şehri işgalden kurtardığınız gibi, kendi nefsinize karşı büyük cihatta da muvaffak olarak şehrin yeniden inşasını mümkün kıldınız.

Siz bundan elli yıl önce mülkiyet şehvetini terk ettiniz. Kendi rıza beyanınızla mülkiyetinizin askıya alınmasına müsaade verdiniz. Böylece Türkiye Büyük Millet Meclisi’nden çıkan “doğal afet bölgelerinde mülkiyetlerin geçici olarak izalesi ve iadesi kanunu” muvacehesinde mülkiyet hakları silbaştan tanımlandı.

Yeni yasaya göre Elif Yolu’nun altındaki alan tarihi ve kültürel sit alanı ilan edilerek burada ancak bakanlar kurulu kararına müstenit olarak eski tarz ahşap, bağdadi yeni ve eski yapıların inşa ve muhafazasına izin verildi.

Elli yıldır tarihi Maraş bir açık hava müzesi gibidir. Hem tarım alanları hem tarihi eserler muhafaza altına alınmıştır. Yeni Kahramanmaraş ise sırtını Ahir Dağı’na yaslamış yedi tepesi, yedi ana caddesi, on iki füniküleri ve yirmi dört mahallesiyle bir şehircilik abidesi gibidir.

Kahramanmaraş’ın evleri birbirinin güneşini, manzarasını, rüzgârını kesmez. Bu şehirdeki bütün evlerin yönü kıbleye bakar. Bu şehirde yer alan 55 camiinin her biri bir tasarım ödülü almıştır. Tamamı yeşil camidir. Kendi enerjisini üreten, doğa ile uyumlu, yağmur suyunu depolayıp şadırvanında kullanan, güneşi ve rüzgârı enerjiye dönüştüren, engelsiz ibadet mekanlarıdır. Yeni şehirdeki 114 okul binası ve Kahramanmaraş Operası da diğer kamu binaları gibi çevre dostu yapılardır. Kamu binalarının tamamı taş ustalığının şaheseridir. Her biri ayrı bir tasarımla, bulunduğu yer ve hizmet amacına uygun inşa edilmiştir.

Okul binalarından üç tanesi de dostluk nişanesi olarak Fransız hükümeti tarafından fonlanmıştır. Yeni şehir projesi yüzde yüz Türk projesi olmakla birlikte dünyanın 75 ülkesinin desteğini almıştır.

Açılışı 2030 yılının 12 Şubat’ında Sütçü İmam Operası’yla yapılan Kahramanmaraş Operası hem kapalı hem açıkhava gösterimlerine uygun ve dünyada sırtını bir dağa yaslamış tek opera binasıdır. Eski Aslanbey Parkı ve mücavir alanlarını içeren Kahramanmaraş Operası ve Kongre Merkezi’nin kapalı alanları Lütfi Kırdar Kongre Merkezi’nin bir buçuk katı, etrafındaki ormanlık alan ise New York’taki Central Park’in iki katı büyüklüktedir.

Şehrin güneyinde, Elif hattının altında kalan, bakanlar kurulu kararıyla yerleşimin sıkı şartlarla devamına izin verilen ve tamamen geleneksel malzemeyle inşa edilen mahallelerin isimleri de büyük doğal afeti her an hatırlatmaktadır: Bu da geçer mahallesi, Edep Ya Hu mahallesi, Nihansın dideden mahallesi…

Aziz hemşehrilerim, Kıymetli Kahramanmaraşlılar,

Bundan elli yıl önce 6 Şubat 2023’te, aynı gün içinde iki büyük deprem hareketiyle sarsılan şehrimiz o günden sonra, sarsılsa da ayakta kalacak metanette yeniden inşa edilmiştir.

Maraş kelimesi titreme manasına gelen ra’şe sözünden türemiştir. İsm-i zaman, ism-i mekân “Mer’aş” titreme yeri ve titreme zamanı demektir. Bu şehrin tarihi büyük deprem hareketleriyle maruftur. Şükür ibret aldık ve artık ibret-i âlem değil; âleme numûne-i imtisâl olduk.

Şehrimiz çok şükür elli yıldır büyük deprem yaşamadı. Belki bir elli sene daha büyük hareket olmayacak ama biliyoruz ki bu bölge fay hatlarının geçtiği, tarihte büyük zelzelelerin şehri yerle bir ettiği bir zemindir.

Biz elli sene önce şehri kuzeye çekip güneyi, eskilerin tabiriyle Kara Maraş’ı tarıma terk ederek ne zaman ve hangi saatte vuracağı belli olmayan büyük depremlere karşı tedbirimizi aldık.

Kahramanmaraş 2023 depremi on binlerce insanın vefatına, milyonlarca insanın etkilenmesine rağmen ülkemiz ve insanlık adına rahmete vesile olmuştur. Büyük depremin yarattığı bilinçle dünyanın gözbebeği İstanbul’umuzdan başlamak üzere ülkedeki bütün evler ve diğer binalar tek tek taranarak deprem risk haritaları çıkarılmış. Bu çalışmaya göre DASK primleri riskin büyüklüğüne orantılı olarak yükseltilmiştir. Öyle ki bazı binalar için bir yıllık DASK bedeli binanın kendi maliyetinin bile üstüne çıkabilmiştir.

Bazı binalar için acil yıkım kararı alınmış, bir kısmına ise dönüşüm zorunluluğu getirilmiştir. Böylece kimisi yıkılıp yeniden yapılarak kimisi güçlendirilerek ülke büyük depremlere hazır hale gelmiştir. Çok şükür bu çalışmalar sayesinde büyük İstanbul deprem hareketinde yıkılan binalar olmakla birlikte ölü sayısı çok çok az olmuştur.

Merhum dedem Fatih Okumuş 1999 depremini İstanbul’da yaşamış. O depremde sadece uzandığı çekyattan bismillah diyerek uyanıp oturmuş. Deprem bitince sabah dersi olduğu için hemen uyumaya devam etmiş. Sabah namazına gittiği caminin duvarları çatlakmış. Bahçede çimenlerin üzerinde uyumuş öğrencileri İLAM’daki sınıflara sokarak Zilzal Suresi’nin tefsirini derste işlemiş. Sonra İSAM Kütüphanesi’ne gidip çalışmış. Deprem nedeniyle kütüphane erken kapandığı için Çamlıca Emniyet Mahallesi’ndeki eve döndükten sonra Adapazarı ve Gölcük’teki hasardan haberdar olarak çadır kurmak üzere deprem bölgesine gitmiş. Adapazarı depreminde evinden dışarı bile çıkmayan dedem, Kahramanmaraş depreminde ailesiyle birlikte onuncu kattan hızlıca dışarı koşarken “eyvah, Kahramanmaraş’tan en az 10 bin ölü çıkar” diye bağırmış. Tabii o anda depremin başka hangi şehirleri vurduğundan haberi yokmuş.

Adapazarı’nda şehrin taşınması konuşulurmuş geceleri bir petrol istasyonunda… Yerli bir akil insan demiş ki: 

“Biz burada boş yere konuşuyoruz! Göreceksiniz aynı şehri aynı yere aynı şekilde yeniden kuracaklar. Çünkü insanların dairesinin, dükkanının bir değeri var. Meydandaki bir dükkân, vilayet civarındaki bir daire kıymetli. Bu şehirde 1967 yılında da bir hareket oldu. Şehir hak ile yeksan oldu. Yine aynı şehri aynı yere kurdular. Eskiden burası bataklıktı. Ortasında kuru bir yer vardı Pazar kurulurdu. O yüzden ismi Adapazarı… Kıt kanaat hatırlarım bir toprak ağası vardı, katıra binerdi, şişmandı. Bu araziler hep onunmuş. Şehir dağda kurulacak iken, gidip müdahil olmuş. Ben tarlalarımı işleyecek işçiyi nereden bulurum demiş… Ne yapmış etmişse sonunda şehri ovada kurdurmaya muvaffak olmuş. Hem arazileri kıymetlenmiş hem rahat işçi temin etmiş.”

Sevgili Kahramanmaşlılar,

Adapazarı 1967 ve 1999 hareketlerinden sonra aynı lokasyona yeniden kuruldu. Nihayet üçüncü kez büyük İstanbul depremiyle yine yıkılıp bataklığa gömüldükten sonra ovayı tarıma terk etmeyi akıl edebildiler.

Bizim şehrimiz de elli yıl önce 2023 depreminde yerle bir olduktan sonra aynı lokasyona yeniden kurulsa idi bu bir cinayet olurdu. Çok şükür bunu yapmadık, yapmadınız. Aşağı mahallelerdeki mülkiyetler izale edildi, yeniden yukarı mahallelerde mülkiyet tesis edildi. Sadece yıkılan veya ağır hasarlı olup yıkım kararı alınan binalar değil, zemini inşaata uygun olmayan mahalleler tahliye edildi. Mahalle bazlı, bölge bazlı kararlar alındı ve aşama aşama hayata geçirildi.

Depremden büyük ölçüde etkilenen mahallerde mülkiyetler askıya alınırken bu mülklere nominal bir değer atfedildi. Mesela sizin eviniz, iş yeriniz bin üzerinden 730 olarak değerlendi. Yeniden değerleme talep etme hakkınız mahfuz olmak kaydıyla yeni inşa edilen şehirde eş değer bir yer edindiğinizde bu hakkınız yeni parselde mülkiyet tesisiyle adınıza tescil edildi. Siz daha değerli bir yer talep ettiyseniz, diyelim 750 değerindeki bir yeri istiyorsanız aradaki farkı kredi kullanarak ödeyebildiniz. Şehirden taşınmak istediğiniz takdirde mülkünüzün değerini nakit olarak alabildiniz. Daha düşük değerde bir yer diyelim 600 değerinde yeni bir yer edindiyseniz aradaki fark size nakit olarak ödendi.

Şehirde yeni apartmana izin verilmedi. Kat çıkma değil bilakis katları yüzde 60 oranında düşürme şeklinde kentsel dönüşüm uygulandı. Kuzeyde inşa edilen yeni şehir tamamen müstakil, ikiz, sıralı, dubleks, tripleks villa tarzı yapıldı. Bu sisteme göre yatay mimari ile dikey mimaridekinin aynı sayıda ev inşa edilmiş oldu. Her evin kendi mini bahçesi, kendi çatısı ve balkonu da vardır. Bugün şehrimiz dünyanın en güvenli ve yaşanabilir yerleri arasında parmakla gösterilmektedir.

Kahramanmaraşlılar,

Kurtuluşumuz ve kuruluşumuz kutlu olsun!

İstiklal Marşı ve saygı duruşunun ardından sizleri yüz elli yıl önceki istiklal savaşı şehitlerinin ve elli yıl önceki deprem şehitlerinin aziz ruhları için Fatiha-i şerife okumaya davet ediyorum.

El-Fâtihâ!