Sosyal ve Fiziki Mesafe

Covid 19 afeti bir kriz. Kriz yönetimi farklı konularda farklı tavır alışları gerektirir. Önce krize yol açan afetin ne’liğine, türüne, kaynağına, etkisinin yayılım hızına ve gücüne, ardından da etkilenenlerin kim ve/veya ne olduklarına, etkilenme seviyelerine bakacaksın. Kuşkusuz afet/kriz yönetimi bir uzmanlık konusu ama her nedense uzmanlıklarda bazan konunun özü gözardı edilebiliyor. O uzmanlık alanının sadece ve sadece o alanı var kılma, devam ettirme saiki altında kalan ilgili uzmanları konularının üzerine çıkma, konularıyla aralarına mesafe koyma ve bu mesafe koymayı da konularının kamusuna, paydaşlarına, muhataplarına yabancılaşma tarzında hayata geçirme gibi nakısalarla malül olabiliyorlar. Ne gibi? (Bu soruya verilecek başka cevaplar da var ama şimdi burada konu edilecek olan onlardan sadece biri). Covid-19 virüsü kapsamında gündemimize düşen SOSYAL MESAFE kavramı gibi.

Evet, ben bir afet/kriz yönetimi uzmanı değilim. Ama bir sosyoloğum ve nerede ‘sosyal’ kelimesi geçerse anında kulak kabartırım. Yerli yerinde kullanılıyor mu diye. SOSYAL MESAFE’de de böyle oldu. Facebook ortamındaki bir paylaşımında Ayşe Canatan hocamız fiziki ve sosyal mesafenin algılanışının farklı olduğunu ifade etmişti. Katılırım; bence de yurdum insanı ‘sosyal’ kelimesini duyunca bir değişik hale bürünüyor. Kuralı ihlal edenlerin ekranlara yansıyan görüntülerine dayanarak yaptığım tahmine göre kimisi bunu pek bir modernlik hali gibi düşünüyor kimisi de komünist işi gibi görüyor. Kuşkusuz bu tamamen öznel bir tahmin ama sonuç şu ki kural ihlali yapanlarımız az değil. Oysa Covid 19 virüsünden korunmak için dikkate alınması gereken mesafelerden kasıt şudur:
1- FIZIKI MESAFE: Sayın Sağlık Bakanı bunu MESAFE kelimesiyle dile getiriyor. Karşınızdaki diğer bir kisiyle aranıza fiziki mesafe koyunuz. Yani diğer insanla aranızda 2- 8 metre arası da bir uzaklık olmalı (Bu mesafe için önceleri 1.80 m. ya da 3 adım dendi. Sonradan virüsün yayılım hız ve şiddetine göre 8 metreye kadar uzanabileceği ifade edildi).

2- SOSYAL MESAFE: Sayın Bakan bunu TEMAS kelimesiyle ifade ediyor. Sosyal mesafe koymak demek kişilerarası ilişkiyi en aza indirmek demektir. Fiziki mesafe kuralına riayet ederek parkta, sokakta, markette, toplu taşım araçlarında, hastanede, eczanede, asansörde, faaliyetine devam eden herhangi bir kamusal alanda, giderek evinizde dahi karşınızda konuşmaya yöneldiğiniz ya da sizinle konuşmaya yönelen, iletişime girdiğiniz kişi sayısının 3’ten fazla olmamasına dikkat ediniz. Kalabalık bir aileniz varsa bile aynı hanede yaşayan bireyler olarak aynı mekanı en fazla 3 kişi olarak ve aralarınızda 3 adım bulundurarak paylaşmaya dikkat ediniz. Hayatınıza zorunlu olanlar hariç başka insanların girmelerine izin, fırsat vermeyiniz. Ne kadar çeşitli insanlarla iletişim içine girerseniz bulaşa maruz kalma olasılığınız o kadar yükselir. Zira tanımadığınız insanlar belki virüs kaptığının belirtilerini göstermeyen ama taşıyıcı olarak ortalıklarda dolaşanlar olabilir. TEMAS sayınızı yani SOSYAL MESAFE’nizi sınırlandırarak kendinizi korumuş olacaksınızdır. Bu ise Sayın Bakanın SOSYAL İZOLASYON olarak ifade ettiği durumu benimsemekle yani EVDE KAL’makla sağlanabilecek bir durumdur.

Mesafe konusu Sosyoloji literatüründe çeşitli vesilelerle ele alınmıştır. En bilineni Emory Bogardus’un  bu konudaki araştırması ve o araştırma için  geliştirdiği ölçektir. Kuşkusuz Bogardus ve ardıllarının amacı hastalıktan korunma değildi. Onlar başka bir niyetle sosyal mesafeyi ölçmeye yöneldiler. Kendi adıyla anılan ölçeğini kullanarak yaptığı araştırmalarından biri farklı ırklardaki insanların birbirlerine karşı olan tavırlarını ölçmeye yöneliktir.  Burada Bogardus’un bu ölçeğini kullanarak yaptığı araştırmanın yılının 1925 olduğunu ve ‘ırk’ kavramının o yıllarda günümüzdeki kadar kirli bir kavram olarak görülmediğinin altını çizelim. Bogardus’a değiniyoruz zira o “Social Distance and its Origins” makalesinde (1) sosyal mesafeyi “öncesi ve sonrası dahil her sosyal ilişkiyi mahremiyet ve anlamlandırmadaki derecelendirme ve basamaklandırmalar itibariyle karakterize eden” bir kavram olarak betimler.

Sosyal Mesafe üzerine Bogardus’dan sonra çalışan başka araştırmacılar da vardır. Örneğin Sosyal-Kültürel Antropolog Edward Hall (2) bunlardan biridir. 

Edward Hall insanların iletişimlerinin çoğunu bilinçsiz olarak gerçekleştirdiklerini ileri sürer. Hall için, sözsüz davranışlar yüz mimiklerini, hareketleri ve insanların birbirine fiziksel mesafe olarak yakınlığını içermektedir ve bunlar sadece ülkeden ülkeye değil bölgesel olarak da değişmektedir. Hall'un başlıca akademik ilgisi zaman ve alan üzerine olmuştur. Hall insanların zaman ve alanı kullanım biçimlerinin kültürden kültüre değiştiğini gözlemler.

Hall’un bu görüşlerinin ışığında Türkiye’ye baktığımızda gördüğümüz COVİD-19 afeti öncesindeki normal zamanlarda bile insanımızın birbiriyle fiziki ve sosyal temasının yakın, çok yakın bir biçim ve içerikte yürütüldüğüdür. Bu yakınlık alt orta ve üst sosyo ekonomik seviyelerde benzer bir örüntü sergiler. Zaman zaman karşısındakine saygısızlık noktasına ulaşabilen bu fiziki ve sosyal mesafe koymama ve kendimizi izole edememe özelliğimiz “SOSYAL MESAFEYE DİKKAT EDİNİZ” talimatıyla kısa sürede buharlaşamayacak gibi görünmektedir. Bu kavramların içeriğinin ayrıntılıca, örneklendirilerek açıklanmadan kamuya doğrudan emir kipiyle ifade ediliyor olması öyle görünüyor ki Covid-19 virüsünün ciğerlerimizde bir süre daha beslenmesine yol açacaktır.

1. Bogardus’un makalesinin metnini paylaşan Mustafa Koçancı hocamıza teşekkür ederim. Emory S. Bogardus. "Social Distance and Its Origins." Journal of Applied Sociology 9 (1925): 216-226.
2. Edward Hall’e dikkat çeken Velittin Kalınkara hocamıza teşekkür ederim.