DÜŞÜNCE

Bilmek mi önce gelir, inanmak mı? Bilgilerimizin büyük bir bölümünü hazır buluruz ve inancımız yine çok büyük ölçüde bunlardan oluşur. Biliyoruz dediklerimiz bize öğretilendir, tıpkı inandıklarımız gibi. İnanmak eleştiriyi kapıda bırakır, bilmekse eleştiriye açıktır. 

“Eğitimde fırsat eşitliği”, şu anki Şûra çalışmalarında ve benzeri bazı metinlerde ele alındığı üzere, alan içinde gerçekleşen teknik-tali aksaklıklar üzerinden okuyabileceğimiz, o lokasyonda tüketebileceğimiz bir mevzu olmadığının altını tekrar çizelim. Eğitim alanı içinde yer aldığı daha geniş ve büyük bir alanın yansıtıcısı oluyor çoğunlukla. Yani eğitim de içinde yer aldığı hayatın niteliğinden, o hayatın eşitsiz ve eşitsizlik üreten koşullarından bağımsız değil. Her ne kadar bu eşitsizliği gideren mucizevi aygıt olarak gösterilse de en azından meseleyi bütüncül kavrayabilmek açısından buna çekince koymakta fayda görünüyor.

Ulusların ruhu da bireyler gibi yaşlanıyor. İnsanın çocukluktaki fiziki ve ruhi hallerinin yaşlılıkta da tezahür etmesi gibi, “ortak ruhumuz” da tekâmülünü tamamlıyor. O da çocuklaşıyor vesselam. Olgunluk nasıl ki erdemin kapısı olabiliyorsa, yaşlılık da çocukluğun kötü bir kopyası gibi evreni kuşatıyor. Ortak ruhumuzun çocukluğu neresi? İlk insanlar mı? Bilginin ve teknolojinin bu denli hızlı geliştiği bir dönemde ortak ruhun ilk insana gönderme yapması normal mi? Ya da mümkün mü? Bilgimizi kutsamaya hiç gerek yok. Nietzsche der ki: “herkesin öğrenme hakkının olması, zamanla sadece yazmayı değil, düşünmeyi de mahveder”. Yani? Bilgimize fazla anlam yüklemeye gerek yok.

Öncelikle şu noktanın altını önemle çizerek başlayalım: politikacıların, idarecilerin yahut bürokratların pek hoşuna gitmese de, iktisadın da –aynen fizik kanunları gibi- evrensel yasaları vardır. Bunlar şartlar oluştuğunda hükmünü icra eder, biz farkında olsak da, olmasak da; sonuçlar hoşumuza gitse de gitmese de. Nasıl ki yerçekimi kanunu diye bir fizik kanunu vardır; yukarıdan bırakılan her cisim kütlesiyle ve yerçekimi ivmesiyle orantılı bir hızla aşağı düşerse; mesela “ben bu kanunu tanımıyorum” diyen biri yüksekten atlamaya kalkıştığında 9.8 metre/saniye hızla aşağı düşer ve atladığı noktanın yüksekliği ve düştüğü zeminin sertliğine bağlı olarak ölür veya yaralanırsa; aynen bunun gibi, iktisadın evrensel yasalarına aykırı davranmanın da bir bedeli vardır ve yapılan hataların bedeli yüksek enflasyon, yüksek faiz, düşük büyüme ve ekonomik kriz olarak ödenir. Bu anlamda ekonomik krizler esasen bir “fiyat düzeltme hareketi”dir.

Dün Lahey’de bisiklet üzerindeyken kardeşim Ekrem aradı, Servet de yanında imiş. Sezai Ağabey yedi güzel adamdan biri miydi diye bir tartışma çıkmış memlekette. Evet, o güzel adamdı. Cahit Ağabey’in sözünü ettiği “yedi güzel adam”ı sağdan sayarak tespit etmeye, listesini çıkarmaya çalışmak isimde, resimde, şekilde kalmak olmaz mı? Mana ve maksat savuşur gider bu durumda.  Yedi rakamı kadim kültürlerde sonsuzluğu ifade eden bir remizdir, cümlenin malumu…

Bir çınar ağacına benzeyen sanat, türleriyle dallanır. Bu türleri, felsefe güçlendirip yeşillendirir. Felsefenin temelleri ışığında sanatı; sanatın türü olan edebiyatı; edebiyatın öznesi olan insanı kavrayabilmek öncelikli bir eylemdir. Bu eylem; insan olarak yaşamanın, yaşatmanın aslında ne kadar önemli olduğunun önemli bir göstergesidir. Bu anlamda “İnsan odağında, insan için sanat” bir düşünürün en temel odağıdır.

İşte “uygar kayıtsızlık” kavramı bu taşralı intikama kışkırtılmışlığın kaynağındaki tecrübeyi “steril sosyal olgu” diliyle kavramlaştırıyordu. Modern kent hayatı, karşılaşan kentlilerin davranışında kendini şöyle ele veriyordu: Şehrin insanı, uzaktan birbirini farkettiğinde anonim bir ilgililikle birbirini süzse de yaklaşırken birbiriyle hiç ilgilenmiyormuşçasına geçip gider birbirinin yanından. Bu kayıtsız tutum, modernliğin getirdiği bilinçli bir ilgisizlik, kasıtlı bir kayıtsızlık davranışıdır.

Zeydîler, bugünkü İran rejiminin dînî-hukukî dayanak noktasını teşkil eden “velâyet-i fakîh”, yani beklenen imamın zuhuruna kadar ulemanın yönetimi geçici olarak devralması ilkesini kabul etmez. Zeydî mezhebine göre toplumu yönetme hakkı sadece Peygamber soyundan gelen imamlara aittir. 1904’ten itibaren Yemen’in özellikle dağlık bölgelerinde hâkimiyetini kabul ettirmeye başlayan 87. İmam Yahya Hamîdüddin, 1918’de Osmanlı ordusunun terhis edilerek silahlarını İngilizler’e terk etmesini öngören mütareke hükümlerinin uygulanmamasını savundu.

Zamanı dilimlere ayırmak, isimlendirmek, bazı zaman dilimine kutsallık izafe etmek insan aklının ürünüdür ve bir kültürdür. İnsan aklı bunu ürettiği gibi değiştirebilir de. Ama insan zihni, belli bir konfor alanına alıştıktan sonra değişmek insana zor gelir. Bu nedenle alışılageldiği üzere kutsallık izafe ettiği veya anlam verdiği günlerden sağlık, barış, huzur temenni edebilir. Huzuru, barışı, sağlığı insan aklı ve iradesine yönelik bir sonuç olarak düşünmek bir sorumluluktur ve insanın kendisine bağlıdır.

Mevcut ekonomi anlayışı değerler dizisini nötrleştirmektedir. Bir başka deyişle ekonomik ilişkiler çıkara dayalı olduğundan değerlerin toplumsal ilişkide bir karşılığı yoktur. İşçi olarak çalışan insan bile bir maliyet, bir sarf malzemesidir. Devlet bu yüzden vergi toplayarak, o da sadece toplumun fizyolojik ihtiyaçlarını karşılamak zorunda kalmaktadır. Oysa İslam ekonomisinde birçok müessese kişiye topluma dönük çeşitli yükümlülükler getirmektedir. Hiç şüphesiz toplumsal ilişkilerin bu denli kompleks olduğu ve kamusal harcamaların olağanüstü arttığı günümüz koşullarında bu müesseseler güncellenebilir ve toplumsal ihtiyaçların güçlü bir aracı haline getirilebilir.